Scheda TETRA
Benedictus Casinensis abbas n. 480 ca., m. post 547
Regula
Riferimenti
Repertorium
vol. II p. 479; Te.Tra. vol. I p. 366-89; CPL n. 1852
Admont, Bibliothek des Benediktinerstifts, 184 , ff. 54r-110vAngers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 321 (312) , ff. 101-111Angers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 798 (714) , ff. 69-101Ascoli Piceno, Biblioteca Comunale Giulio Gabrielli, Cimeli 4 (già ms. XXVI.A.51) I, ff. 1r-92vAugsburg, Bistumsarchiv (olim Bischöfliches Ordinariatsarchiv, Bischöfliche Ordinariatsbibliothek), 1 II, ff. 17r-84vAugsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 8° 114 II, ff. 19r-87rAugsburg, Universitätsbibliothek, I.2.2° 9 , ff. 40r-69vAugsburg, Universitätsbibliothek, I.2.2° 36 , ff. 14v-29rAugsburg, Universitätsbibliothek, II.1.4° 38 Augsburg, Universitätsbibliothek, II.1.8° 17 , ff. 1r-66rAugsburg, Universitätsbibliothek, II.1.8° 20 , ff. 4r-94vAugsburg, Universitätsbibliothek, II.1.8° 22 , ff. 2r-81vAvignon, Bibliothèque Municipale Ceccano (olim Musée Calvet), 710 (225) Bamberg, Staatsbibliothek, Lit. 142 (Ed.II.11) , ff. 2r-57vBamberg, Staatsbibliothek, Lit. 143 (B.VI.15) I, ff. 1r-3v, 6r-62r ff. 1r-3v prologo e capitula; ff. 6r-62r testoBamberg, Staatsbibliothek, Lit. 144 (Ed.II.12) , ff. 1r-32vBarcelona, Arxiu de la Corona d'Aragó, Diversos i Col.leccions, Sant Cugat del Vallès 22 , ff. 135v-155vBasel/Bâle, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Bibliothek der Universität), A IX 22 , ff. 78r-103r sine prologoBenevento, Biblioteca Capitolare, 26 Benevento, Biblioteca Capitolare, 37 III, ff. 108v-158vBergamo, Biblioteca «Mons. G. M. Radini Tedeschi» (olim Biblioteca del Clero di S. Alessandro in Colonna), 118 Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 4° 713 (Görres 163) , ff. 4-37vBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, theol. lat. 4° 199 Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, theol. lat. 8° 67 Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, theol. lat. 8° 119 Bonn, Universitäts- und Landesbibliothek, S 370 , ff. 53r-104rBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 394-98 (488) , ff. 77-111Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 670-73 (3708) , ff. 2r-16vBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 14683-85 (486) , ff. 92-143vBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), II 1031 (3704) , ff. 1v-49vCamaldoli (Arezzo), Monastero di Camaldoli. Biblioteca, 42 , ff. 1ra-39vbCamaldoli (Arezzo), Monastero di Camaldoli. Biblioteca, 42 , ff. 1ra-39vbCambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 228 (218) Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 829 (734) Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 861 (765) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 57 (B. 4) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 178 (S. 6) Cambridge, Trinity College, Ms. O.2.30 (1134) III, ff. 130r-168vCambridge, University Library, Ll.1.14 Cava de' Tirreni (Salerno), Archivio e Biblioteca della Badia, 19 (29) , ff. 213r-254vCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barb. lat. 421 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barb. lat. 646 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Barb. lat. 671 , f. 160r-vexcerptum (Instrumenta bonorum operum , RB IV)Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 3836 «Agimundi Homiliarium» , 198v-199vCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 5419 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 5949 Colmar, Bibliothèque des Dominicains (olim Bibliothèque Municipale), 360 (105) Colmar, Bibliothèque des Dominicains (olim Bibliothèque Municipale), 361 (104) Cologny (Genève/Genf), Bibliotheca Bodmeriana (Fondation Martin Bodmer), 107 , ff. 17v-18v excerptumDarmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek (olim Hessische Landes- und Hochschulbibliothek), 987 , ff. 1ra-335vb cum expositioneDarmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek (olim Hessische Landes- und Hochschulbibliothek), 1084 Darmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek (olim Hessische Landes- und Hochschulbibliothek), 1446 Durham, Dean and Chapter Library (Cathedral Library), B.IV.24 Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Ms. C. 4 , ff. 127v-180rDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Ms. C. 5 , ff. 121v-152vDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Ms. C. 85 II, ff. 68ra-108raDüsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, Ms. C. 103 , ff. 69r-91rEbstorf, Bibliothek des Klosters, IV 20 VIII, ff. 90ra-93vbexcerpta Ebstorf, Bibliothek des Klosters, IV 20 IX, ff. 97r-114vlatine et germanice exarata Ebstorf, Bibliothek des Klosters, V 6b , ff. 16r-16vEichstätt, Universitätsbibliothek (olim Staatliche und Seminarbibliothek), sm 536 , ff. 2r-77vEichstätt, Universitätsbibliothek (olim Staatliche und Seminarbibliothek), st 477a Einsiedeln, Stiftsbibliothek, 117 (Msc. 497; 4. N. 67) , pp. 28-83Einsiedeln, Stiftsbibliothek, 236 (Msc. 491; 4. Nr. 68) , pp. 1-93Einsiedeln, Stiftsbibliothek, 281 (Msc. 886; 4. Nr. 31) I, pp. 1-4excerptum (Instrumenta bonorum operum , RB IV)El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, a.I.13 «Codice di Leodegundia» , ff. 5-33El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, a.III.13 El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, i.III.13 , ff. 7v-57vEvreux, Médiathèque Centrale (olim Bibliothèque Municipale), 17 , ff. 123r-Fécamp, Musée de la Bénédictine, A.10.306 Firenze, Archivio di Stato, Corporazioni religiose soppresse dal Governo francese, Santa Maria di Vallombrosa (260) 229 , ff. 1r-35vFirenze, Biblioteca del Seminario Arcivescovile Maggiore, B.I.5 , ff. 78r-111rFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Conv. soppr. 405 , ff. 1r-45vFirenze, Biblioteca Moreniana, H 4 64 Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. B.2.697 , ff. 73ra-98rbFirenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. B.4.734 , ff. 40ra-61vaFirenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. G.3.451 IV, ff. 132-229, ff. 137ra-141rbFirenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. G.7.932 II (ff. 10-81), ff. 10r-81rFirenze, Biblioteca Nazionale Centrale, Conv. soppr. I.10.38 Firenze, Biblioteca Riccardiana, 330 , ff. 8r-58vFirenze, Biblioteca Riccardiana, 2858 IIIFrankfurt a.M., Stadt- und Universitätsbibliothek, lat. 4° 74 , f. 2r-v fragm. (LVIII 2-LXX 7, LXXI 7-LXXII 6)Fulda, Hessische Landesbibliothek, D 3 Gießen, Universitätsbibliothek, 645 Gravenhage 's, Huis van het Boek (olim Museum Meermanno-Westreenianum), MMW 10.D.29 , ff. 47v-85v, 107vGraz, Universitätsbibliothek, 325 (42/57 Folio) , ff. 44r-77vHeidelberg, Universitätsbibliothek, Salem VII 2 II, ff. 86r-103vKarlsruhe, Badische Landesbibliothek, Aug. Perg. CXXVIII Kassel, Universitätsbibliothek Kassel - Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek der Stadt Kassel, Theol. 4° 12 1 capp. 28-31, 39-41, 48-50, 52, 53, 63, 64Klagenfurt, Kärntner Landesarchiv, Geschichtsverein, 6/36 , ff. 49v-84rKøbenhavn, Kongelige Bibliotek, NKS 1794 2° , ff. 185r-201vKremsmünster, Stiftsbibliothek, 57 , ff. 2v-263vLiège, Bibliothèque de l'Université, 326 , ff. 34r-73rLisboa, Arquivo Nacional da Torre do Tombo, Mosteiro de Lorvão 17 Lisboa, Biblioteca Nacional de Portugal, Alc. 231 (CCC) Lisboa, Biblioteca Nacional de Portugal, Alc. 281 (CCCXXX) London, British Library, Add. 22633 , ff. 90r-147vLondon, British Library, Add. 30055 , ff. 194-221vLondon, British Library, Cotton Claudius D. III II, ff. 52r-140rRegula bilingue (latino e Middle English)London, British Library, Cotton Faustina C. I III, ff. 94r-123rLondon, British Library, Cotton Tiberius A. III , ff. 118r-163vLondon, British Library, Cotton Titus A. IV , ff. 2r-107r versione bilingue, latino e OELondon, British Library, Harley 2902 London, British Library, Harley 5431 I, ff. 4-126v con calendarioLucca, Archivio Arcivescovile, 6 , ff. 130r-179v mutilaLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 93 II, ff. 12r-88vcum vulgari expositione Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 93 II (ff. 12-90), ff. 12r-88vcum vulgari expositione Lucca, Biblioteca Statale (olim Biblioteca Governativa), 2737 , ff. 8r-70vLuxembourg, Bibliothèque Nationale, 136 Luzern, Zentral- und Hochschulbibliothek, P 27 2° II, pp. 155-234Mantova, Biblioteca Teresiana (Biblioteca Comunale), 2 (A.I.2) , ff. 60r-100rcum commentario Mantova, Biblioteca Teresiana (Biblioteca Comunale), 362 (C.V.3) Melk, Stiftsbibliothek, 3 (149; C. 27) , ff. 1r-71vMelk, Stiftsbibliothek, 552 (189; D. 26) , ff. 5r-43vMelk, Stiftsbibliothek, 787 (757; K. 24,1) , ff. 52v-75vMelk, Stiftsbibliothek, 1087 (932) XI, pp. 353-375Melk, Stiftsbibliothek, 1582 (285; E. 76) I, pp. 1-282Metz, Médiathèque Verlaine (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque «Le Pontiffroy»), 1154 Milano, Biblioteca Ambrosiana, H 230 inf. Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 175 Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 179 , pp. 122-230Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 446 , pp. 1-83Montecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 505 , pp. 123-127 (expositio capitulorum)Montefano (Fabriano, Ancona), Archivio del Sacro Eremo di San Silvestro (olim Archivio dei PP. Benedettini-Silvestrini), 1 , ff. 1r-118rMontefano (Fabriano, Ancona), Archivio del Sacro Eremo di San Silvestro (olim Archivio dei PP. Benedettini-Silvestrini), 2 I, ff. 1r-29vMontpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 152 III, ff. 258-302Montpellier, Médiathèque Centrale d'Agglomération Emile Zola (olim Bibliothèque Municipale), 13 Moulins, Archives Départementales de l'Allier, H. 232 (olim H. 202) , ff. 50r-74vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 1033 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 2722 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4567 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4583 I, ff. 1r-39vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6255 (Fris. 55) , ff. 144va-156vbMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6330 (Fris. 130) , ff. 1r-2r, 2r-4vexcerpta (Instrumenta bonorum operum , RB IV; Grados duodecim sancti Benedicti , RB VII)München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6333 (Fris. 133) 1, f. 3v fragmentumMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 8201d München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 10171 , ff. 7r-48rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14375 , ff. 1v-40vMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14678 , ff. 205va-294va lat.-dt.; cum additamentis München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14683 II, ff. 7ra-22vaMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18102 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18150 , ff. 1r-24vcum glossis Iohannis Keck München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 19408 , ff. 1-61München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 20162 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 28118 , ff. 1ra-18raMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 28306 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29640/1 Münster, Nordrhein-Westfälisches Staatsarchiv, Depos. Altert. Ver. Msc 48 , ff. 11r-35vNew Haven, CT, Yale University, Beinecke Rare Book and Manuscript Library, T.E. Marston Collection 25 II, ff. 128vr-168vNew York, Columbia University, Rare Book and Manuscript Library, George A. Plimpton 84 , ff. 103-142New York, Pierpont Morgan Library, M. 563 New York, Pierpont Morgan Library, M. 642 , ff. 81v-134vOrléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 149 (126) II, pp. 104-110 prol. 1-39Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 322 (273) III, pp. 270-399Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 2293 , ff. 63-88Oxford, Bodleian Library, Hatton 48 (S.C. 4118) Oxford, Bodleian Library, Laud misc. 32 (S.C. 657) , ff. 124r-151rOxford, Corpus Christi College, 197 , ff. 1r-105rcum Aethelwoldi anglica translatione Oxford, Keble College, 53 , ff. 119r-167rPaderborn, Erzbischöfliche Akademische Bibliothek (Theodoriana), Theod. Ba 16 , ff. 2r-16vPadova, Biblioteca Civica, B.P. 948 , ff. 170v-220vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4209 , ff. 1r-20rParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4339 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4387 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10938 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12772 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12833 , ff. 109-138Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12834 , ff. 103-131Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12885 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13745 , ff. 90-56Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13889 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 14860 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15024 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15025 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15032 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 16541 , ff. 546r-553vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17767 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17768 , ff. 123r-151rParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17770 I, ff. 55r-100rParis, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 214 I, ff. 107v-169vParis, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 958 Pistoia, Archivio Capitolare, C.77 , ff. 23ra-62vb incipit a f. 56r; termina, mutilo, a f. 30v, cap. 63) ff. 23-63Pistoia, Archivio Capitolare, C.77 IV (ff. 23-63), ff. 23ra-62vb mutiloPistoia, Archivio Capitolare, C.77 IV (ff. 23-63), ff. 23ra-62vb mutiloPoppi (Arezzo), Biblioteca Comunale Rilliana, 63 II (ff. 35-72), ff. 35r-72v acefalo, lacunoso e mutiloPoppi (Arezzo), Biblioteca Comunale Rilliana, 63 II, ff. 35-72, ff. 35r-72v acefalo, lacunoso e mutiloPorrentruy, Bibliothèque Cantonale Jurassienne, 26 , ff. 6r-32rPraha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), XII.B.16 (2121) frammento (VII 7-31)Ravenna, Biblioteca Comunale Classense, 201 Regensburg, Bischöfliche Zentralbibliothek, Fragm. I.1.5 fragmentum Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 346 (C. 184) Reims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 349 (C. 188) Ripoll, Casa de Cultura - Biblioteca Lambert Mata, LIX , ff. 1r-81vRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), U. 50 (1226) , ff. 79-160latine galliceque Saint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 770 II, ff. 93r-192vSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 452 , pp. 5-72Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 453 , pp. 73a-125bSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 502 , f. 16rvSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 914 , pp. 1-172 incompletoSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 915 , pp. 27-110Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 916 , pp. 2-159Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 917 , pp. 3-48Sankt-Peterburg, Biblioteka Rossiiskoj Akademii Nauk (olim Biblioteka Akademii Nauk SSSR), F. 161 (XXJ/IX) , ff. 3-58Schaffhausen, Stadtbibliothek, Min. 90 , ff. 35r-52vSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, F.IX.13 Siena, Biblioteca Comunale degli Intronati, F.IX.13 , ff. 389v-395vSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, G.VIII.25 , f. 1r frammentoSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, G.XI.23 , ff. 1r-64vSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, G.XI.24 , ff. 1r-59rSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, G.XI.26 I (ff. A, 1-38), ff. 1ra-34raSiena, Biblioteca Comunale degli Intronati, G.XI.90 , ff. 2r-30r incompletoStuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB I. 64 Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB I. 163 II, ff. 42r-90vStuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Hist. 2° 415 , ff. 87r-111vStuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Theol. et phil. 4° 141 II, ff. 78r-109vSubiaco (Roma), Biblioteca del Monumento Nazionale del Monastero di Santa Scolastica, 82, LXXX , ff. 105r-112vSubiaco (Roma), Biblioteca del Monumento Nazionale del Monastero di Santa Scolastica, 111, CVIII , ff. 21r-40rSubiaco (Roma), Biblioteca del Monumento Nazionale del Monastero di Santa Scolastica, 165, CLXII , ff. 1r-127rbcum explanatione et alphabeto regulae Subiaco (Roma), Biblioteca del Monumento Nazionale del Monastero di Santa Scolastica, 305, CCXCVIII , ff. 74r-102vTerni, Biblioteca Comunale, 73 (79) 1 51-53 cum lacunis Todi (Perugia), Biblioteca Comunale «Lorenzo Leonii», 176 (cat. 2008: 189) , pp. 153-206Trier, Bibliothek des Priesterseminars, 224 Trier, Bistumsarchiv (Bischöfliches Archiv, olim Dombibliothek), Abt. 95, 17 IV, ff. 167r-187vTrier, Stadtbibliothek, Hs. 1245/597 8° Trier, Stadtbibliothek, Hs. 1253/590 4° (511) Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Hs. 361 (5.D.20) , ff. 2r-32vValenciennes, Bibliothèque Municipale, 284 (274) , 3Valenciennes, Bibliothèque Municipale, 288 (278) Valenciennes, Bibliothèque Municipale, 838 (620) , f. 13-Verdun, Bibliothèque Municipale, 10 (Hist. loc. 10) , ff. 66r-125rVerdun, Bibliothèque Municipale, 11 (Hist. loc. 11) Verona, Biblioteca Capitolare, LII (50) Vicenza, Biblioteca Comunale (Civica) Bertoliana, 355 II, ff. 89r-118v lacunosoWien, Österreichische Nationalbibliothek, 417 , ff. 150r-218rWien, Österreichische Nationalbibliothek, 2232 , ff. 2v-61vWien, Österreichische Nationalbibliothek, 2655 , ff. 1r-102vlatine et gallice Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Helmst. 95 (115) , ff. 129r-171rWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 45 (4129) Würzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.f. 123 , ff. 1r-61rWürzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.o. 25 Würzburg, Universitätsbibliothek, M.p.th.q. 22 , ff. 2r-57rZürich, Zentralbibliothek, Rh. 111 (481) , pp. 1-138Zürich, Zentralbibliothek, Rh. hist. 28 , ff. 1r-46rZürich, Zentralbibliothek, Rh. hist. 111 Zwettl, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 84 Tradizione del testo: La Regula Benedicti circolò nel Medioevo sotto diverse forme testuali (studi del Traube); le citazioni di Gregorio Magno e la tradizione benedettina ininterrotta garantiscono l''autenticità del testo.
La testimonianza più antica della Regula Benedicti è nella Regula Donati (metà del VII sec.); l''inizio della tradizione risale forse a un codice portato a Roma da un Valentiniano monaco a Monteassino (cfr. Greg. Dial . II, Praef ., 13.22). Esisteva a Roma un Urexemplar (in Traube ?1 ) che andò distrutto; ma Carlo Magno ne aveva ottenuto dall''abate di Montecassino Teodemaro una copia per il regno franco (?2 ). Il testo franco non mostra lezioni distintive di una tradizione italiana meridionale; non si sa fin quando in quest''ultima regione si conservarono delle copie della Regula .
Area francese: una 'regola dell''abate Benedetto, romano' è ad Albi all''inizio del VII sec.; Luxeuil diffonde una regola mista 'franco-irlandese' (Benedetto e Columba), testimoniata nel 632 a Solignac di Limoges.
Inghilterra: portata dai benedettini (Baducing, abate a Canterbury e fondatore di Wearmouth, porta una copia da Roma poco dopo il 670).
Germania meridionale: arriva con Willibrord e Winfrid.
Il ms. conservato più antico è il cod. Oxford, Bodleian Library, Hatton 48 (O ); tra le prime testimonianze sono anche i frammenti contenuti nei codd. München, BSB, Clm 29640/1 (Z1 ) e München, BSB, Clm 6330 (Z2 ). Tra VIII sec. e inizio IX sono i codd. München, BSB, Clm 19408 (T ), Verona, Bibl. Cap. 52 (V ), Sangallense 916 (S ) e Würzburg (Herbipolit.) Mp.th.q. 22 (W ).
Traube individuò tre classi testuali:
1. un testo 'autentico': ? , che prosegue la linea dell''originale benedettino O ; testimone fondamentale è il cod. Sangallense SB 914 (A ), (piuttosto volgarizzato).
2. S , testo 'interpolato'. Caratteristiche: prologo interrotto al v. 39; inserimento di una breve interpolazione in quel punto; rimaneggiamento linguistico. Il testimone più rilevante del gruppo è O ; VSW sono imparentati con esso. S fu l''unico a circolare per circa un secolo, fino alla copia del testo originale consegnata da Teodemaro a Carlo. Tuttavia non si diffuse un testo modellato su ? , ma il testo cosiddetto 'contaminato'.
3. Testo contaminato (receptus per Traube): una regola mista formata con S e il nuovo testo ? portato da Carlo, diffusasi con la riforma monastica carolingia (Benedetto di Aniane).
4. Manoscritti con emendazioni linguistiche (G ); questo fu il vero textus receptus , usato nei monasteri.
Studi di Hanslik e Neufville: in A ci sono glosse marginali che si accordano sia con S (ma anche dal prologo che in esso manca) che con G ; poichè non si è verificata contaminazione tra le due famiglie, le lezioni risalgono a un''unica redazione precarolingia.
La Concordia regularum di Benedetto si dimostra un testimone di G (prologo integro e lezioni del testo 'autentico' ? ).
Da un antico testo (? ), forse giunto in area franca con qualche correzione linguistica, si sono sviluppati il testo interpolato S , il testo 'd''uso' G e una redazione iberica (F ). Per ricostruire la forma iniziale di ? mancano testimonianze; la separazione di linee diverse è molto precoce e avvennero contaminazioni.
Le lezioni comuni tra S e G provengono dall''antecedente ? , oppure compaiono in S e vengono poi introdotte nella tradizione di G . S ha valore di controllo per le divergenze tra il testo 'puro' e quello 'contaminato'.
I testimoni della variante testuale iberica (F ) sono datati tra IX sec. e inizio dell''XI; F preserva il prologo integro e concorda a volte con ?G contro S , e altre volte con SG contro ? : perciò tramanda alcune varianti dell''antico testo ? , vicine a quelle della Regula Donati . F è dunque più antico dei testimoni conservati e ha valore di controllo per il testo originario della Regula .
Testo autentico : il ms. conservato più importante è A (copiato da ?2 a Reichenau all''inizio del IX sec. da due monaci, annotato con varianti marginali di G )
Hanslik individua due gruppi di mss. con capostipiti corretti secondo il modello ?2 . Il primo è T (München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 19408); il secondo gruppo si collega al rinnovamento della tradizione cassinese a Capua e il suo testo risale a ?2 con pochi passaggi. Il testimone più antico è il ms. 175 di Montecassino (ca. 922): il suo testo mostra parentele con A e anche lezioni di G , che non possono essere emerse indipendentemente a Nord e a Sud delle Alpi.
La Regula Benedicti originale proseguiva in ? e nel perduto testo ? . La forma carolingia G fu il testo d''uso del Medioevo (moltissimi manoscritti conservati), ma i rami S (testo interpolato) e F (redazione iberica) sono i più vicini all''antica forma testuale.
(da Te.Tra I, scheda a cura di Klaus Zelzer)Bibliografia filologica: R. Hanslik, Benedicti Regula , Wien 2 1977 (CSEL 75);
A. de Vogüé - J. Neufville, La Règle de S. Benoît (lat.-franc., comm.), 1-6.7, Paris 1972.1971 (Sources Chrétiennes 181-186);
L. Traube, Textgeschichte der Regula S. Benedicti , München 2 1910 (hg. v. H. Plenkers, «Abhandlungen der bayerischen Akademie der Wissenschaften», phil.-phil.-hist. Kl., 25,2);
E. Wölfflin (ed.), Benedicti Regula Monachorum , Leipzig 1895
E. Schmidt (ed.), Regula S. Patris Benedicti iuxta antiquissimos codices recognita , Regensburg 1880, 2 1892;Traduzioni, commenti, etc. Expositio super septem visiones libri Apocalypsis Glosae de diversis doctoribus collectae in Regulam sancti Benedicti abbatis ad usum Smaragdi Sancti Michaelis abbatis Glosae in Regulam sancti Benedicti Regula monialium Smaragdus Sancti Michaelis Virdunensis abbas fl. 819-830 ca. Expositio in Regulam sancti Benedicti Hildemarus monachus v. 821, m. 850 ca. Commentarium in Regulam sancti Benedicti Teuzo OSBCVU m. 6-8-1095 Commentarium in regulam sancti Benedicti Rupertus Tuitiensis abbas n. 1075/1076, m. 4-3-1129 Liber de apologeticis suis Hildegardis Bingensis abbatissa n. 1098, m. 17-9-1179 Explanatio Regulae sancti Benedicti Stephanus Parisiensis saec. XII Commentum in Regulam sancti Benedicti Petrus Diaconus, Casinensis monachus n. 1107/1110, m. 1159/1164 Explanatio brevis in regulam sancti Benedicti Petrus Diaconus, Casinensis monachus n. 1107/1110, m. 1159/1164 Explanatio regulae sancti Benedicti Ioachim de Flore n. 1135 ca., m. 30-3-1202 Tractatus in expositionem vitae et Regulae beati Benedicti Iohannes I Pontiniacensis abbas v. 1205, m. 20-3-1214 Commentarium in Regulam sancti Benedicti Henricus de Kirkestede v. 1338, m. post 1378 Commentum in «Regula sancti Benedicti» Iohannes de Turrecremata n. 1388, m. 26-9-1468 Expositio regulae sancti Benedicti Iohannes Keck n. 1400, m. 29-6-1450 Expositio super regulam sancti Benedicti Wolfgangus de Stira n. 1402, m. 7-3-1491 Commentarium in Regulam sancti Benedicti Iohannes Schlitpacher n. 4-7-1403, m. 24-10-1482 Postilla regulae Nicolaus Ellenbog n. 18-3-1481, m. 6-6-1543 Enarrationes in Regulam sanctissimi patris Benedicti
Spoglio inventariale 271- 271. Item regula b. Benedicti, in tabulis et parvo volumine et littera antiqua, sed bona; et in fine, in parva littera, est regula b. Augustini. 388- 388. It. quendam alium libellum parvum de regula s. Benedicti abbatis. Firenze - S. Croce, convento OFM 142- Breviloquium Bonventure. De veritate theologie. Regula sancti Basilii. Expositio super regula sancti Augustini. Regula sancti Benedicti. Descriptio terre sancte secundum fratrem Brocardum. Firenze - S. Marco, convento OP 324- 10. Regula sancti Benedicti abbatis, in volumine mediocri albo in membranis. Firenze - S. Marco, convento OP 325- 11. Regula iterum sancti Benedicti, in volumine mediocri albo in membranis. Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia 280- Regula sanctissimi patris nostri Benedecti et constitutiones Benedecti pape duodecimi in membranis volumine parvo corio rubeo s. 48 Firenze - S. Maria Assunta (Badia Fiorentina), abbazia 6- Augustinus de vera religione, in cuius principio est regula sancti Benedicti, in membranis volumine parvo corio fulvo s. 51 Firenze - S. Maria degli Angeli, monastero. [Inventario di Piero da Bibbiena / Inventario degli Angeli] 108- Regula S. Benedicti, carta buona. Firenze - S. Maria degli Angeli, monastero. [Inventario di Piero da Bibbiena / Inventario degli Angeli] 119- Regula S. Benedicti, carta buona. Firenze - S. Maria degli Angeli, monastero. [Inventario di Piero da Bibbiena / Inventario degli Angeli] 120- Un'altra. Firenze - S. Maria degli Angeli, monastero. [Inventario di Piero da Bibbiena / Inventario degli Angeli] 135- Regula S. Benedicti, carta buona. Firenze - S. Maria Novella, convento. [Inventario di Santa Maria Novella] 422- Hystoria ecclesiastica tripartita, annotorium temporum fratris Nicholai Traveth ordinis predicatorum, constitutiones et rubrice ordinis regula minorum sancti Benedicti, sancti Augustini et expositio eiusdem de institutione novitiorum et quedam alia. Fonte Avellana (Pesaro-Urbino) - S. Croce, eremo Congregazione di Fonte Avellana (dal 1325 abbazia; postea abbazia OSBCam) 88- 88. Regula sancti Benedicti liber I. Larino (Campobasso) - Leo Adalperti de Trebantu abbas 12- 12. glosa una, regula duo Rosazzo (Udine) - S. Pietro, abbazia OSB 25- 50. Liber Regule sancti Benedicti. San Liberatore a Maiella (Pescara) - S. Liberatore a Maiella, monastero OSB 14- Regula Beati Benedicti. Sant'Eutizio di Norcia (Perugia) - S. Eutizio, abbazia OSB 12- 12. liber super regulam sancti Benedicti. Sant'Eutizio di Norcia (Perugia) - S. Eutizio, abbazia OSB 22- 22. liber regulae sancti Benedicti Urbino (Pesaro-Urbino) - Guidobaldus I Montis Feretri dux 186- 186. Regulae quattuor sanctorum videlicet S.ti Basilii, S.ti Benedicti: S.ti Pauli et Stephani et S.ti Augustini. In Rubro (superius inter opera Basilii ). Urbino (Pesaro-Urbino) - Guidobaldus I Montis Feretri dux 95- 95. - Basilii Regula. Regula sancti Benedicti. Regula pauli et stephani. Regula sancti Augustini. In Rubro.
Altri progetti collegati:
ABC CALMA CODEX MADOC MEL RICABIM ROME Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/regula-benedictus-casinensis-abbas-n-480-ca-m-post-title/184