*
Laura Albiero Le manuscrit Montecassino 318: aspects codicologiques et paléographiques in Sciences du «quadrivium» au Mont-Cassin. Regards croisés sur le manuscrit Montecassino, Archivio dell'Abbazia 318 cur. Laura Albiero - Isabelle Draelants , Turnhout, Brepols 2018 (Bibliologia. Elementa ad librorum studia pertinentia 51) pp. 494, 15-35
Abstract
L'A. descrive il ms. Montecassino, Archivio dell'Abbazia, 318, vergato da una singola mano beneventana nel terzo quarto del sec. XI, e interamente glossato. La descrizione riporta nel dettaglio i parametri paleografici e codicologici: supporto, collazione delle carte, specchio di scrittura, decorazioni (delle quali sono offerti alcuni esempi a p. 18), note e possessori, rilegatura. Segue una dettagliatissima tabella del contenuto (pp. 22-32) che registra i testi trasmessi. Questi consistono in una vasta collezione di opere di teoria musicale antecedenti il 1100, e in alcune sezioni di opere cosmologiche. La stesura nel codice di tale raccolta è alquanto peculiare, poiché il testo, chiaramente frutto di un progetto unitario, organizza e divide le opere, o singole parti di opere, in unità testuali racchiuse in capitoli titolati individualmente, e raggruppati in due sezioni di 95 capitoli per la prima e 49 per la seconda. Ogni sezione si chiude con un tonario. La tabella del contenuto registra quindi, per ciascun capitolo di ciascuna sezione, i ff. rispettivi, l'incipit e l'explicit del testo contenuto, l'opera o la parte di opera corrispondente, l'eventuale edizione moderna della stessa. Il ms. 318 è il più antico testimone italico del
corpus degli scritti musicali di Guido d'Arezzo, cioè il
Micrologus (collocato in parte all'inizio della prima e in parte della seconda sezione) e, interamente nella seconda sezione, il
Prologus in Antiphonarium , l'
Epistola ad Michaelem , le
Regulae , divisi in vari capitoli. Gli altri testi presenti nel ms. sono: una serie di trattatelli e frammenti di teoria musicale editi da C. Meyer - S. Nishimagi in
Tractatuli, excerpta et fragmenta de musica s. XI et XII Turnhout 2011 (cfr. MEL XXXVI 4795), che si trovano in vari raggruppamenti nelle due sezioni del ms.; Giovanni Diacono
Vita s. Gregorii II 6-10 e 21-22; Gregorio Magno
Epistolae IX 12; Girolamo
Prologus (in D. De Bruyne
Préfaces de la Bible latine Namur 1920 p. 73); frammenti inediti di cosmologia con una sezione del
Liber Nemroth sugli abissi (ed. di I. Draelants pubblicata in questa stessa raccolta e di cui si dà segnalazione a parte); Cassiodoro
Institutiones , varie sezioni (ed. J.B. Guillaumin
Remarques pubblicata in questa stessa raccolta e di cui si dà segnalazione a parte);
De simphonie sex (ed. in K.W. Gümpel
Spicilegium Rivipullense «Archiv für Musikwissenschaft» 35, 1978, pp. 58-61);
Monacordo ex omni genere musicorum (ed. A.M. Amelli
Monachordum in
Miscellanea Cassinese I Montecassino 1897 p. 48 bis); Marziano Capella
De nuptiis e Isidoro
Etymologiae , traditi in frammenti in vari capitoli (trascrizioni in Guillaumin
Remarques in questo stesso volume); Aureliano di Réôme
Musica disciplina , frammenti distribuiti in capitoli (ed. L. Gushee
Musica disciplina Roma 1975); Ausonio
Idyllium XX (ed. E. Baehrens in
Poetae latini minores III Leipzig 1879 pp. 243-4);
Musica Enchiriadis (ed. H. Schmid, München 1981; cfr. MEL X 1731),
De genere Musis (frammento inedito); Bernone di Reichenau
Prologus in tonarium (ed. A. Rausch
Die Musiktraktate des Abtes Bern von Reichenau Tutzing 1999 pp. 31-68; cfr. MEL XXV 732); Reginone di Prüm
Epistola de armonica institutione , frammenti (ed. M. Bernhard
Clavis Gerberti I München 1989; cfr. MEL XIII 2848);
De accentis (ed. M. Bernhard
Neumennamen in «Quellen und Studien der Musiktheorie des Mittelalters» 2, 1997, pp. 81-8);
Maiores numeri et minores (inedito); Odo Aretino
Tonarius (ed. Gümpel
Spicilegium pp. 58-61);
De elevatione et depositione omnium sonorum (ed. M.A. Leach
«His ita perspectis?». A Practical Supplement to Guido of Arezzo's Pedagogical Method «Journal of Musicology» 8, 1990, pp. 87-90);
De modorum formulis , diviso in vari capitoli (ed. C.W. Brockett jr.
Anonymi de modorum formulis et tonarius Neuhausen 1997);
De mensura monochordi (ed. C. Meyer
Mensura monochordi Paris 1996 pp. 27-28 e 245; cfr. MEL XXIII 4168); pseudo Odone
Dialogus (Martin Gerbert
Scriptores ecclesiastici I Sankt Blasien 1784 pp. 252-64);
Item tonora per voces (inedito);
Item versi Gregori (A. Rusconi
L'Ordalia della croce per il primato del «Cantus Romanus» sull'«Ambrosianus» nel Cod. 318 di Montecassino «Musica e storia» 13, 2005, pp. 22-3);
O Roma nobilis (ed. B. Gillingham
Secular Medieval Latin Song Ottawa 1994 pp. 57-9);
Trinum et unum (ed. J. Smits van Waesberghe
De musico-pedagogico et theoretico Guidone Aretino eiusque vita et moribus Firenze 1953 p. 101) e infine i tonari, editi dall'A. in questo stesso volume e di cui si dà notizia a parte. La parte finale dello studio ricostruisce la storiografia del codice, citato per la prima volta da Bernard de Montfaucon
Bibliotheca bibliothecarum I p. 216. (Cecilia Panti)
Riduci
Argomenti e indici Musica De modorum formulis et tonarius Dialogus de musica [pseudo Odo Cluniacensis] Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 Liber Nimroth Mensura monochordi (Boetius vir eruditissimus musicam dicit constare... ) Musica enchiriadis (Enchirias normam statuit, cui limmata quartis sunt spaciis in parte gravi, praeente tonorum Sicut vocis articulatae elementariae atque individuae partes sunt litterae, ex quibus compositae syllabae) O Roma nobilis (O Roma nobilis, orbis et domina... ) Tonaria, Libri liturgici Aurelianus Reomensis monachus fl. 840/850 ,
Musica disciplina Berno Augiensis abbas n. 978 ca., m. 7-6-1048 ,
De musica (?) Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Institutiones Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Registrum epistolarum Guido Aretinus monachus n. 992/999, m. post 1033 ,
Epistola de ignoto cantu Guido Aretinus monachus n. 992/999, m. post 1033 ,
Micrologus (Igitur qui nostram disciplinam petit aliquantos... Divini timoris totiusque prudentiae fulgore clarissimo... ) Guido Aretinus monachus n. 992/999, m. post 1033 ,
Prologus in Antiphonarium Guido Aretinus monachus n. 992/999, m. post 1033 ,
Versus de musica Hieronymus Stridonius, Fortleben ,
Prologi in libros Sacrae Scripturae Iohannes Hymmonides n. 825 ca., m. 30-6-876/16-12-882 ,
Vita sancti Gregorii Magni (Gregorius genere romanus, arte philosophus... ) Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Odo Aretinus abbas fl. saec. X ex. ,
Prooemium tonarii Odo Cluniacensis abbas pseudo ,
Dialogus de musica Regino Prumiensis abbas n. 840 ca., m. 915 ,
De harmonica institutione
Studiosi: Amelli, Ambrogio Maria Baehrens, Emil Bernhard, Michael Brockett jr., Clyde Waring Bruyne, Donatien de Draelants, Isabelle Gerbert, Martin Gillingham, Bryan Guillaumin, Jean-Baptiste Gümpel, Karl-Werner Gushee, Lawrence Leach, Mark Alan Meyer, Christian Montfaucon, Bernard de Nishimagi, Shin Rausch, Alexander Rusconi, Angelo Schmid, Hans Smits van Waesberghe, Joseph
Manoscritti
Scheda N: 40 - 4732
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-le-manuscrit-montecassino-318-aspects-codicologiq/738093
Beiträge zur Musik, Musiktheorie und Liturgie der Abtei Reichenau . Bericht über die Tagung Heiligenkreuz 6.-8. Dezember 1999 cur. Alexander Rausch - Walter Pass , Tutzing, H. Schneider 2001 voll. X-174 tavv. (Musica mediaevalis Europae occidentalis. Publikationen zur älteren Musikgeschichte des Institutes für Musikwissenschaft der Universität Wien und des Institutum Musices Feldkirchense 8)
Abstract
Der Band versammelt die Ergebnisse einer Tagung zu «Musik und Musiktheorie des Mittelalters im Bodenseeraum». Der Rez. erwähnt die Beiträge von M. Klaper (über die musikalischen Werke des Bern von Reichenau), M. Bernhard (zur Überlieferung und Rezeption der musiktheoretischen Traktate des Hermannus Contractus), W. Götz (über literarische Quellen der Offizien für Fortunata und Ianuarius), E. Witkowska-Zaremba (über eine glossierte Version der
Musica speculativa des Iohannes de Muris, überliefert in einer Krakauer Hs. aus dem 15. Jh.), A. Rausch (Edition zweier süddeutscher Choraltraktate des 15. Jh.), M. Hochadel (zur Beziehung zwischen dem Traktat
De mensurando monochordo des Anonymus I - auch Bern von Reichenau zugeschrieben - und dem
Breviarium Frutolfs von Michelsberg) und C. Berktold (gegen die Verwendung des Begriffs
cantus planus binatim )
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Miscellanee Berno Augiensis abbas n. 978 ca., m. 7-6-1048 Fortunata virgo et socii Caesareae in Palestina martyres Hermannus Contractus n. 18-07-1013, m. 24-09-1054 Historia de sancta Fortunata et sociorum eius Historia de sancto Ianuario et sociorum eius Ianuarius Beneventanus episcopus et socii (Sosius, Festus, Proculus, Desiderius, Eutyches et Acutius) martyres Liturgia Musica Reichenau, Benedettini Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio musica Frutolfus fl. 1071, m. 17-1-1103 ,
Breviarium de musica et Tonarius Iohannes de Muris n. 1290/1295, m. post 1344 ,
Musica speculativa secundum Boethium (Etsi Bestialium voluptatum per quas gustus et tactus... Quoniam musica est de sono relato ad numeros et contra ideo necessarium... )
Luoghi: Germania Reichenau
Scheda N: 26 - 13592
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/beiträge-zur-musik-musiktheorie-und-liturgie-der-a/468255
*
Christian Berktold - Ágnes Papp - Zsuzsa Czagány - Klaus-Jürgen Sachs - Christian Meyer (ed. comm.) Traditio Iohannis Hollandrini IV Die Traktate IX-XIV. The Treatises IX-XIV cur. Michael Bernhard - Elzbieta Witkowska-Zaremba , München, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 2013 pp. XX-405 tavv. (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 22)
Abstract
In einer deutschen und englisichen Einleitung geben die Hrsg. (M. Bernhard - E. Witkowska-Zaremba) eine kurze Übersicht über die
Hollandrinus -Tradition (
Hollandrinus vetus und
Hollandrinus novus ) sowie die daraus überlieferten musikalischen Traktate (für Identifikationsversuche des Hollandrinus, u.a. mit dem in Paris 1349 und 1355 belegten Johannes Hollandrinus de Lovanio, vgl. M. Bernhard - E. Witkowska-Zaremba
Traditio Iohannis Hollandrini I
Die Lehrtradition des Johannes Hollandrinus , München 2010, cfr. MEL XXXIV 4583). Darüber hinaus beleuchtet die Einleitung das Entstehungsmilieu und -Kontext bzw. die Herkunft der vorliegend edierten Traktate, die ebenfalls vorgestellt und inhaltlich beschrieben werden. Nach der zweisprachigen Darlegung der Editionsrichtlinien wird die kritische Edition (mit anschließendem Kommentar) der Traktate der
Traditio Iohannis Hollandrini abgedruckt, der jeweils eine eigene Einleitung mit Hinweisen zur Handschrift, zum Text und Inhalt, zu etwaigen Besonderheiten und Charakteristika sowie zu Verhältnis und Beziehungen zur Hollandrinus-Tradition beigefügt ist:
Tractatus ex traditione Hollandrini IX (Hs.: Kraków, Bibl. Jagiellonska, 1859, ff. 3r-13r; ed. von C. Berktold u. Á. Papp);
Tract. ex trad. Holl. X (Praha, Národní Knihovna, V.H.21 [998], ff. 136r-140v; ed. von C. Berktold);
Tract. ex trad. Holl. XI (Praha, Národní Knihovna, I.G.1, ff. 1r-17r; ed. von Z. Czagány);
Tract. ex trad. Holl. XII (Wroclaw, Bibl. Ossolinskich, 2297/I, ff. 1r-12v; ed. von K.-J. Sachs);
Tract. ex trad. Holl. XIII (Melk, Stiftsbibl., 873, pp. 199-214, und Leipzig, UB, 1236, ff. 140r-174r; ed. von C. Meyer);
Tract. ex trad. Holl. XIV (München, BSB, Clm 5947, ff. 108r-115r; ed. von C. Meyer). Verzeichnisse der Handschriften- und Textsiglen sowie der Quellen und Literatur runden die Edition ab. Die für die bereits edierten Traktate der
Hollandrinus -Tradition vgl. die Bände von M. Bernhard - E. Witkowska-Zaremba
Traditio Iohannis Hollandrini II
Die Traktate I-III ( cfr. MEL XXXIII 4521
) , III
Die Traktate IV-VIII , München 2010-2011 (
Trad. Holl. I : London, BL, Arundel 299, f. 88rv, und Wroclaw, BU, IV.Q. 81, ff. 251r-286v;
Trad. Holl. II : London, BL, Add. 34200, ff. 1r-33v, ff. 37r-38v;
Trad. Holl. III : Wien, ÖNB, 4774, ff. 35v-92r;
Trad. Holl. IV : Alba Julia, Bibl. Batthyáneum, R IX 53;
Trad. Holl. V : Augsburg, Staats- u. Stadtbibl., 4° 176, ff. 24r-26r; Berlin, SB, Mus. theor. 1590, ff. 1r-26r; München, BSB, Clm 4387, ff. 53r-79r; Clm 30056, ff. 2r-42r;
Trad. Holl. VI : Wien, ÖNB, 4774, ff. 12r-22v, ff. 24r-27r, ff. 32v-33v;
Trad. Holl. VII : Wroclaw, BU, IV Q 37, ff. 288r-302v;
Trad. Holl. VIII : Kraków, Bibl. Jagiellonska, 1927, ff. 213r-238v; Praha, Národní Knihovna, V.F.6, ff. 59r-98r). (Michael Bachmann)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Alba Julia (Karlsburg, Gyulafehérvár), Bibliotheca Batthyáneum, R. IX. 53 (88) Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 4° 176 Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Mus. theor. 1590 Kraków, Biblioteka Jagiellonska, 1859 (BB.XXIV.17) Kraków, Biblioteka Jagiellonska, 1927 Leipzig, Universitätsbibliothek, 1236 London, British Library, Add. 34200 London, British Library, Arundel 299 Melk, Stiftsbibliothek, 873 (711) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4387 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 5947 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 30056 Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), I.G.1 (275) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), V.F.6 (928) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), V.H.21 (998) Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 4774 Wroclaw, Biblioteka Uniwersytecka, IV.Q.37 Wroclaw, Biblioteka Uniwersytecka, IV.Q.81 Wroclaw, Biblioteka Zakladu Narodowego im. Ossolinskich (Ossolineum), Polska Akademia Nauk, 2297/IC Scheda N: 35 - 4558
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/traditio-iohannis-hollandrini-iv-die-traktate-ix-x/643367
*
Christian Berktold - Ágnes Papp - Zsuzsa Czagány - Klaus-Jürgen Sachs - Christian Meyer (ed. comm.) Traditio Iohannis Hollandrini IV Die Traktate IX-XIV. The Treatises IX-XIV cur. Michael Bernhard - Elzbieta Witkowska-Zaremba , München, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 2013 pp. XX-405 tavv. (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 22)Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 37 - 4728
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/traditio-iohannis-hollandrini-iv-die-traktate-ix-x/685773
Michael Bernhard (ed.) Anonymi saeculi decimi vel undecimi tractatus de musica «Dulce ingenium musicae» München, C.H. Beck-Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 1987 pp. VI-54 (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 6)
Abstract
Ce bref traité, jusqu'à présent inédit, traite des principes généraux de la musique, et des modes de la musique ecclésiastique. Les sources principales en sont Boèce, Martianus Capella et Macrobe. Le texte est établi d'après trois mss.: Paris, Bibliotheque Nationale, lat. 8663 (Fleury, début du XIe siècle); Brugge, Stadsbibliotheek, 532; Praha, Statni Knihovna, XIX C 26 (originaire des Ardennes). Michel Huglo in «Scriptorium» 42(1988)12* apporte une note technique sur les diagrammes représentant la notation des intervalles de quarte et de quinte, ainsi qu'une liste des manuscrits utilisant ces diagrammes
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 11 - 894; 13 - 781; 15 - 904
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/anonymi-saeculi-decimi-vel-undecimi-tractatus-de-m/40353
Michael Bernhard Boethius im mittelalterlichen Schulunterricht in Schule und Schüler im Mittelalter. Beiträge zur europäischen Bildungsgeschichte des 9. bis 15. Jahrhunderts cur. Martin Kintzinger - Sönke Lorenz - Michael Walter , Köln-Weimar-Wien, Böhlau 1996 (Beihefte zum Archiv für Kulturgeschichte 42) pp. VII-478, 11-27Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 20 - 749
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-boethius-im-mittelalterlichen-schulunterricht/337276
*
Michael Bernhard - Calvin M. Bower (ed.) Glossa maior in institutionem musicam Boethii I München, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 1993 pp. LXXV-358 (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 9)Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 18 - 766
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/glossa-maior-in-institutionem-musicam-boethii-i/296748
*
Michael Bernhard - Calvin M. Bower (ed.) Glossa maior in institutionem musicam Boethii I-II München, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 1993-1994 voll. 2 pp. LXXV-358, IX-302 (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 9-10)
Abstract
Entrambi gli ed., lavorando in un primo tempo separatamente,
... Leggi tutto Entrambi gli ed., lavorando in un primo tempo separatamente, avevano notato che era possibile distinguere un certo «ordine» nelle annotazioni redatte a margine dei manoscritti che tramandano il
De institutione musica , stratificatesi nel corso dei secoli in modo solo apparentemente caotico. Decisero quindi di approntare insieme un'edizione di queste glosse, intitolandola appunto
Glossa maior . Il piano dell'opera prevede 4 volumi: il primo comprende un'introduzione e le glosse relative al Libro I; il secondo contiene le glosse al Libro II; il terzo presenterà le glosse ai Libri III,IV,V ed appendici con testi teorici correlati; il quarto sarà dedicato alla descrizione dei manoscritti, all'illustrazione storica e sistematica delle glosse, al loro commento, alla bibliografia e agli indici. La storia della
Glossa maior ci mostra un testo in continua evoluzione: le glosse rappresentano infatti il grado di comprensione dell'opera boeziana in periodi e luoghi distinti. Eppure alcune glosse, che compaiono ripetutamente in codici diversi per provenienza e datazione, permettono di dare un corpo alla tradizione testuale del commentario, nella quale si possono distinguere tre livelli:1) testi che ricorrono nella tradizione manoscritta dal IX al XII secolo in tutte le aree geografiche («central tradition»); 2) testi che compaiono nelle fonti in periodi determinati ed in aree geografiche circoscritte («ancillary tradition»); 3) testi che compaiono in un solo codice («individual glosses»). Scopo della pubblicazione è presentare la glossa in una forma che rispetti la sua continuità storica e rispecchi l'individualità delle sue varie versioni. Le difficoltà per arrivare ad un'edizione di questo tipo sono state non indifferenti: gli ed. hanno dovuto creare delle nuove procedure editoriali, che potranno costituire un punto di riferimento per l'edizione di altri testi dello stesso tipo. Nella parte introduttiva (offerta sia in tedesco sia in inglese) si presentano inoltre le fonti manoscritte, la tipologia ed il contenuto delle glosse, i criteri editoriali adottati. (Antonella Marinaro)
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 16 - 767
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/glossa-maior-in-institutionem-musicam-boethii-i-ii/266224
*
Michael Bernhard - Calvin M. Bower (ed. comm.) Glossa maior in institutionem musicam Boethii II München, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 1994 pp. IX-302 (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 10)
Abstract
Questo secondo vol. delle glosse al
De institutione musica di Boezio, che riguarda la trattazione dei fondamenti matematici della disciplina musicale, costituisce un importante materiale per lo studio della ricezione del trattato boeziano in ambito medievale
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 17 - 724; 19 - 740
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/glossa-maior-in-institutionem-musicam-boethii-ii/272883
Michael Bernhard - Calvin M. Bower (ed.) Glossa maior in institutionem musicam Boethii III München, Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften 1996 pp. X-403 (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission 11)
Abstract
Terzo e ultimo vol. dell'ed. (per i precedenti, München 1993-1994, cfr. MEL XVIII 766 e XIX 740). Esso contiene le glosse ai libri III-V del
De institutione musica oltre ad altri due apparati di commento all'intera opera conservati in München, BSB, lat. 14523 e Paris, BNF, lat. 10275
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 19 - 741; 20 - 744
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/glossa-maior-in-institutionem-musicam-boethii-iii/318883