Scheda TETRA
Haimo Autissiodorensis monachus m. 865/866
Enarratio in Cantica canticorum
(Commentaria in Cantica canticorum sive Expositio super librum Sira Syrin id est super Cantica canticorum sive In Cantica canticorum sive Libellus de nuptiis Christi et Ecclesiae sive Super Cantica canticorum sive Super Syrasirim sive Tractatus in Cantica canticorum) Opere di riferimento Canticum canticorum
inc. (praef.): Salomon, inspiratus divino Spiritu, composuit hunc libellum de nuptiis Christi; (text.): Osculetur me osculo oris sui (Cant. 1, 1). Desiderantis vox est synagogae adventum Christi
Riferimenti
Stegmüller
n. 1895 (s.v. «Cassiodorus»); HLF2 vol. VI pp. 106-7; PL vol. CXVI col. 190; Manitius vol. I p. 50, nota 9; PL vol. CXVII coll. 295-358; PL vol. LXX coll. 1056-106 (s.v. Cassiodorus); Stegmüller vol. III nn. 3065, 3079 (n. 3065: s.v. «Haimo de Auxerre»; n. 3079: s.v. «ps. Haimo de Halberstadt»); Stegmüller n. 5267 (s.v. «ps. Hisidorus Hispalensis»); Stegmüller n. 7218 (s.v. «ps. Remigius Altissiodorensis»); Stegmüller n. 8032 (s.v. «ps. Thomas de Aquino»); Stegmüller nn. 9629, 10096, 10972, 11562, 11649; Te.Tra. (2008) vol. III pp. 198-207; CSLMA (2010) vol. III pp. 288-97, n. HAIMO 8; CALMA (2016) vol. V 3 pp. 262-3
TheologiaAberdeen, University Library, 106 Angers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 71 (63) , ff. 137r-160rAngers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 290 (281) , ff. 1-96Arras, Médiathèque de l'Abbaye Saint-Vaast (olim Bibliothèque Municipale), 45 (835) Assisi (Perugia), Biblioteca Comunale, Fondo antico presso la Biblioteca e Centro di Documentazione Francescana del Sacro Convento 494 Augsburg, Universitätsbibliothek, II.1.2° 17 , ff. 46ra-74raAutun, Bibliothèque Bussy-Rabutin (Bibliothèque Municipale), S 6 (6 A) Bamberg, Staatsbibliothek, Patr. 88 (B.IV.20) Bamberg, Staatsbibliothek, Theol. 112 (Q.IV.13) , ff. 1r-43v cfr. Guglielmetti Canticum Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Hdschr. 182 , ff. 2r-43rBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 4° 699 (Görres 116) Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 4° 796 , ff. 217r-249vBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 8° 225 (Görres 28) , ff. 1r-72rBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, lat. 8° 228 (Görres 69) Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Magdeburg 210 , ff. 128r-163rBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1656 (Rose 28) Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1704 (Rose 59) Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, theol. lat. 4° 296 (Phillipps 10608) Bologna, Biblioteca Universitaria, 2829 (lat. 1513) Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 5547-50 (1358) , ff. 94r-117rBruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), II 1124 (1915) Cambrai, Le Labo - Cambrai (olim Bibliothèque Municipale), 407 (383) Cambridge, Saint John's College, Ms. N. 20 (253) Cambridge, Trinity College, Ms. B.1.16 (15) Cambridge, University Library, Ee.5.32 Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 188 (224) (+) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Chig. A.IV.78 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 612 , ff. 211r-223vCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 50 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 571 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 5096 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 6007 Cortona (Arezzo), Biblioteca Comunale e dell'Accademia Etrusca, 51 Cortona (Arezzo), Biblioteca Comunale e dell'Accademia Etrusca, 51 , ff. 52vb-77rb lacunosoDarmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek (olim Hessische Landes- und Hochschulbibliothek), 833 , ff. 1r-26rDublin, Trinity College, 346 (C.5.5) Erlangen, Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg, 164 (Irm. 316) Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Calci 28 rielaborazioneFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Calci 28 II (ff. 41-73), ff. 41r-69r rielaborazioneFirenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Conv. soppr. 270 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 18 dex. 5 Frankfurt a.M., Stadt- und Universitätsbibliothek, Barthol. 157 (Ausst.25) , ff. 1r-33vFrankfurt a.M., Stadt- und Universitätsbibliothek, Praed. 92 , ff. 137-160Fribourg (Suisse), Bibliothèque Cantonale et Universitaire, L 53 II, ff. 89r-133vGravenhage 's, Museum Meermanno-Westreenianum, 10.B.10 Heidelberg, Universitätsbibliothek, 3298,1 Nr. 6 PL 117 coll. 338C-339D, 340A-B, 340C-D, 341 A-DHeiligenkreuz, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 259 Hereford, Cathedral Library, O.II.9 , ff. 115r-143rInnsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (olim Universitätsbibliothek), 701 , ff. 1r-70v Stegmüller 3079Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (olim Universitätsbibliothek), 703 II, ff. 59r-104r Stegmüller 3079Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (olim Universitätsbibliothek), 945 I, ff. 1ra-19vaKremsmünster, Stiftsbibliothek, 128 Leipzig, Universitätsbibliothek, 60 London, British Library, Add. 18335 London, British Library, Arundel 143 London, British Library, Harley 1919 London, British Library, Harley 7551 Los Angeles, CA, Edward L. Doheny Memorial Library, 8 Luxembourg, Bibliothèque Nationale, 64 , ff. 17v-70vLuzern, Zentral- und Hochschulbibliothek, Msc 44 2° , ff. 336ra-380raMeiningen, Thüringisches Staatsarchiv, GHA Sektion 17 Metz, Médiathèque Verlaine (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque «Le Pontiffroy»), 449 rielaborazioneMontecassino (Frosinone), Archivio dell'Abbazia (Biblioteca Statale del Monumento Nazionale), 455 rielaborazioneMontpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 77 , ff. 32r-66rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Cgm 10 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4613 (Bened. 113) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 5597a München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 7719 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 12630 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 15553 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18665 , ff. 77r-147rMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18666 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 21539 (Weihenst. 39) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29448/1 (olim 29162) Münster, Universitäts- und Landesbibliothek, Hs. 252 (152) (+) , ff. 243-268Namur, Musée des Arts Anciens du Namurois, Fonds de la ville 39 Nürnberg, Germanisches Nationalmuseum, 4624 Oxford, Bodleian Library, Bodl. 550 (S.C. 2300) Oxford, Bodleian Library, Bodl. 753 (S.C. 2523) Oxford, Bodleian Library, Canon. pat. lat. 95 (S.C. 19081) Oxford, Bodleian Library, Douce 145 (S.C. 21719) Oxford, Bodleian Library, Laud misc. 257 (S.C. 998) Oxford, Bodleian Library, Laud misc. 398 (S.C. 1294) Padova, Biblioteca Universitaria, 551 Paris, Bibliothèque Mazarine, 234 (648) , ff. 1r-49vParis, Bibliothèque Mazarine, 235 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 130 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 565 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 999 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2176 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2461 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10464 , ff. 1-30Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13442 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15571 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17275 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 17400 Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 898 Paris, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 87 Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, 1416 Partridge Green, Sussex, St. Hugh's Charterhouse, bb.15 (D.157) Pommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibliothek, 3 Praha, Archiv Prazského Hradu, Knihovna Metropolitní Kapituly, A. LXXVIII. 6 (146) Praha, Archiv Prazského Hradu, Knihovna Metropolitní Kapituly, B. XLVIII. 2 (352) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), I.C.8 (99) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), III.H.14 (567) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), IV.G.32 (764) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), V.C.9 (851) , ff. 1r-23vPraha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), V.C.12 (854) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), V.C.19 (861) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), V.C.25 (867) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), VIII.G.9 (1591) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), XII.D.13 (2159) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), XIII.G.5 (2372) Praha, Národní Knihovna Ceské Republiky (olim Národní a Univerzitní Knihovna), XIII.G.17 (2384) Rajhrad, Benediktinské Opatství Rajhrad; Muzeum Brnenska (olim Brno, Moravská Zemská Knihovna, Benedektíni Rajhrad), R 402 (D/K. I. bb. 6) Rieti, Biblioteca Comunale Paroniana, I.2.46 IIRoma, Biblioteca Alessandrina (Universitaria), 169 Roma, Biblioteca Casanatense, Ms. 711 , ff. 1r-18rRoma, Biblioteca Vallicelliana, C. 12 rielaborazioneRouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), U. 108 (1377) , ff. 57-82Schlägl, Prämonstratenser-Stiftsbibliothek, Cpl. 181 (Vielhaber-Indra 211; 816 a) Sélestat, Bibliothèque Municipale (Bibliothèque Humaniste), 13 (CGM 99) Sevilla, Biblioteca Capitular y Colombina, 82-2-6 Siena, Biblioteca Comunale degli Intronati, F.IV.14 Siena, Biblioteca Comunale degli Intronati, F.IV.14 , ff. 136ra-155vaSopron, Állami Levéltára, R 226 (Madas 234) , ff. 1r-vSpringfield, MA, City Library Association, 1 Stresa (Verbano-Cusio-Ossola), Biblioteca del «Centro Internazionale di Studi Rosminiani», 20 Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB IV. 14 Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Theol. et phil. 4° 262 Todi (Perugia), Biblioteca Comunale «Lorenzo Leonii», 108 (cat. 2008: 13) , ff. 51r-82rToledo, Archivo y Biblioteca Capitulares (olim Biblioteca del Cabildo), 9-7 Torino, Biblioteca Nazionale Universitaria, D.V.26 Tours, Bibliothèque Municipale, 85 Trier, Stadtbibliothek, Hs. 75/1059 4° Überlingen, Leopold-Sophien-Bibliothek, 18 Uppsala, Universitetsbibliotek (Carolina), C 127 Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Hs. 158 (4.D.10) Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Hs. 233 (4.J.21) Verdun, Bibliothèque Municipale, 2 (Hist. loc. 2) Warszawa, Biblioteka Narodowa, lat. O.I.44 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 956 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1128 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1361 Zürich, Zentralbibliothek, Rh. 74 (441) Zwettl, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 126 Zwettl, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 386 Tradizione del testo: 130 manoscritti (52 nuovi; lista dei codd. in R. Guglielmetti, integrazioni da B. Van Name Edwards), una ventina risalente al periodo tra IX e XI secolo, la parte preponderante al XII e, con un calo assai lieve, ai tre secoli successivi nei quali la riproduzione si mantiene a livelli costanti; un paio infine i codici datati al XVI secolo. L'area tedesca prevale in ogni fase della tradizione, mentre la Francia è presente quasi solo nel XII secolo; diverse copie sono realizzate in Italia e Inghilterra tra XI e XV, e dal XIV compare anche l'area dell'Est europeo. La paternità è presente fino al XII secolo (unica eccezione posteriore una copia del XVI), sia in area germanica sia in Francia, mentre in seguito il testo sembra circolare anonimo o sotto svariate pseudoattribuzioni, alcune peraltro già in concorrenza con Aimone nelle copie antiquiori. Tra queste prevalgono Remigio d'Auxerre e Beda, frequenti ovunque dall'XI al XV secolo; Isidoro è più raro ma presente fin dal IX secolo; Agostino compare nel XII-XIII secolo in Francia e Italia; Cassiodoro dal XII al XIV in Francia e Inghilterra; Giusto d'Urgell in area austro-svizzera nel XII; Bernardo di Clairvaux in area fiamminga, tedesca e orientale nel XIII-XV secolo; una sola volta Origene nel XII, Haimo Vulden e Egidio nel XV secolo in Germania. La tradizione a stampa, fatta eccezione per l'editio princeps di Pavia del 1508 intitolata a un Haymo monachus non ulteriormente definito, è segnata in buona parte dalla confusione tra il vero autore e il contemporaneo Aimone vescovo di Halberstadt, operata da Tritemio nella sua storia letteraria e superata grazie a Eduard Riggenbach solo all'inizio del XX secolo (dominante in questo ramo l'edizione dell'officina di Eucario Cervicorno a Köln del 1529 e successive ristampe, da cui il testo di PL 117); ma non mancano edizioni sotto altre pseudoattribuzioni, da Cassiodoro (Freiburg im Breisgau 1538, da cui il testo di PL 70, relegato però giustamente tra gli scritti spuri), a Tommaso d'Aquino (Roma 1570, Anversa 1612, Parigi 1876), a Bruno di Segni (Venezia 1651). In queste condizioni di incertezza, anche i cataloghi meno recenti ripetono spesso attribuzioni errate, per lo più a Cassiodoro e Remigio; il catalogo della biblioteca pubblica e universitaria di Praga si distingue per l'attribuzione delle varie copie ivi conservate a Tommaso d'Aquino. Il testo circola regolarmente con il suo prologo, solo raramente sostituito da una prefazione estranea. Dal punto di vista dell'identificazione di famiglie, si evidenzia un gruppo di codici di area orientale accomunati dalla stessa lacuna finale (mss. Praga 851, 861 e 2384 e Brno R 402); terminano nel medesimo punto il ms. di Hereford e il ms. Firenze, Pl. 18 dext. 5; anche le pseudopaternità più eccentriche sono probabilmente un segnale di parentela. Un'edizione critica moderna è curata da B. Van Name Edwards per il CCCM; ampia è la fortuna del commento, anche nell'ambito delle glosse (Glossa ordinaria ). [PL 70, 1057-1106 < Freiburg im Breisgau 1538 (Cassiodoro ps.) - PL 117, 295-358 < ed. G. Hittorp, Köln 1529 (Aimone di Halberstadt) - RBMA 3079 (e Suppl.) - CPL 910 (s.v. Cassiodorus, spuria) - Ohly, Hohelied-Studien , pp. 73-5]Bibliografia filologica: - B. Van Name Edwards, The Manuscript Transmission of Carolingian Biblical Commentaries , 2005, consultabile nel sito http://www.tcnj.edu/~chazelle/carindex.htm (ultimo accesso: 2008). - B. Van Name Edwards, In Search of the Autentic Commentary on Genesis by Remigius of Auxerre , in L'école carolingienne d'Auxerre de Murethach à Remi, 830-908, a cura di D. Iogna-Prat - C. Jeudy - G. Lobrichon, Paris 1991 , pp. 399-412 - R. E. Guglielmetti, La tradizione manoscritta dei commenti latini al Cantico dei Cantici (origini-XII sec.) - Repertorio dei codici contenenti testi inediti o editi solo nella Patrologia Latina, Firenze 2006 (Millennio Medievale 63. Strumenti e studi 14) - Alberto Vaccari, l'editio princeps del commento di Aimone alle Cantica e la chiave di un problema letterario , «Biblica» 5 (1924), pp. 183-91Traduzioni, commenti, etc. Anonymus Sancti Emmeramni II Desiderantis vox est synagogae Deus omnium fons bonorum In canticum canticorum
Risorse esterne collegate Van Name Edwards, The Manuscript Transmission of Carolingian Biblical Commentaries
Spoglio inventariale 664- 664. - A ) § Sermones super epistolas. et evangelia dominicalia. totius anni. In papiro. Sine postibus. Pater noster. et cantica expositi. Opuscula. super misam. et artem sermocinandi. § Cuius principium est. Hora est iam nos de sonpno surgere. Finis vero. (A, f. 74v ) Sicut inferiorem: ratione humanitatis. § Omnes quaterni sunt. xij. B.T ) Sermones super epistolas. et evangelia dominicalia. totius anni. In papiro. B. Firenze - S. Croce, convento OFM 194- Augustinus De verbis apostoli. De mirabilibus Sacre Scripture. Meditationes super Cantica Canticorum Salomonis. Quedam collactiones pro mortuis. Ambrosius super duodecim lapidibus Apocalipsis.
Altri progetti collegati:
CALMA CANTICUM CODEX MEL RICABIM Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/enarratio-in-cantica-canticorum-haimo-autissiodore-title/12358