Scheda TETRA
Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636
De differentiis rerum
(Differentiae theologicae vel spiritales) [Inter Deum ]
inc. Inter Deum et dominum ita quidam definierunt, ut in Dei appellatione expl. frater quia primogenitus, Dominus quia unigenitus
Riferimenti
CPL
n. 1202; Te.Tra. vol. II p. 313-22; CCSL vol. CXI A p. 7-15; Keefe Catalogue (2012) pp. 121-2, n. 181
Ansbach, Staatliche Bibliothek (Schlossbibliothek), lat. 15 , ff. 289rb-289va, 292vb-294raAvranches, Bibliothèque Municipale «Edouard Le Héricher», 109 II, ff. 113r-123rBasel/Bâle, Universitätsbibliothek (olim Öffentliche Bibliothek der Universität), F III 15 l , ff. 1r-14vBerlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1686 (Rose 41, Meerm. 463) , ff. 121v-142vBern, Burgerbibliothek, 224 , ff. 174ra-181rbBern, Burgerbibliothek, D. 219 II, ff. 10v-18v 1-18Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 9311-19 (1322) , ff. 90r-106rChartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 106 (118) (+) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 310 III, ff. 176r-189rCittà del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 1823 Darmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek (olim Hessische Landes- und Hochschulbibliothek), 756 , ff. 44r-56rEinsiedeln, Stiftsbibliothek, 27 (Msc. 1195; 8. Nr. 30) IIGravenhage 's, Museum Meermanno-Westreenianum, 10.D.16 Laon, Bibliothèque Municipale «Suzanne Martinet», 265 , ff. 125r-148rLondon, British Library, Harley 5915 f. 3, f. 3r-v fragm. (XVIII-XXXIX)Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 121vb-134raLucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 56 , ff. 121vb-134raMadrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Códices 21 (F. 191; 28) , ff. 284ra-289vbMetz, Médiathèque Verlaine (olim Bibliothèque Municipale; Médiathèque «Le Pontiffroy»), 134 (+) Milano, Biblioteca Ambrosiana, B 31 sup. Milano, Biblioteca Ambrosiana, D 23 sup. (olim S.P. 12/9,2) Milano, Biblioteca Ambrosiana, E 17 sup. , ff. 55r-86rMontpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 306 , ff. 80r-101vMonza (Monza e Brianza), Biblioteca Capitolare, c-9/69 , ff. 87rb-97vbMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6382 (Fris. 182) I, ff. 23v-41r excerptaMünchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14690 III, ff. 164v-173v liber II, non completoPadova, Biblioteca del Seminario Vescovile, 523 , ff. 113v-129rParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 561 , ff. 56vb-65va estrattiParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2024 I, ff. 20v-abbreviatio Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2035 , ff. 78v-Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2817 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2994 A II, ff. 141r-186vParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 3848 B , ff. 66v-68r excerptaParis, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4841 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12236 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12237 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 13396 , ff. 76v-78r II 2-3 e 8Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 448 , ff. 130v-150vPistoia, Archivio Capitolare, C.109 , ff. 129rb-142vb mutiloPommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibliothek, 93 (2805) , ff. 73r-82vPommersfelden, Gräflich Schönbornsche Bibliothek, 105 (2721) , ff. 52v-56vReims, Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine (Bibliothèque Carnegie; olim Bibliothèque Municipale), 427 (E. 331) Saint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 279 1 fragm.Salamanca, Universidad de Salamanca. Biblioteca General Histórica, Ms. 774 , ff. 115v-124vSankt Gallen, Stiftsbibliothek, 2 III, pp. 509-531 fragm. (§§ 12-72)Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 125 , pp. 235-264Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 189 , pp. 126-321Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 224 , pp. 1-78Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 225 , pp. 33-56Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 230 l. IISankt Gallen, Stiftsbibliothek, 908 , pp. 28-30Sankt Paul im Lavanttal, Bibliothek des Benediktinerstifts, 5/1 (25.2.35) Sankt-Peterburg, Rossijskaja Nacional'naja Biblioteka (olim Gosudarstvennaja ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Publicnaja Biblioteka im. M.E. Saltykova Scedrina), lat. Q.v.I.15 , ff. 53ra-63raSchaffhausen, Stadtbibliothek, Min. 68 , ff. 123ra-143raTorino, Biblioteca Reale, Varia 141 , ff. 100r-114vWien, Österreichische Nationalbibliothek, 1046 , ff. 38v-51vWolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weiss. 44 (4128) , ff. 122v-139rZürich, Zentralbibliothek, Rh. 102 (472) Tradizione del testo: La Renotatio di Braulione cita due libri De differentiis : I. De differentiis verborum (anche noto come Inter aptum o Inter caelum , CPL 1187, ed. C. Codoñer); II. De differentiis rerum (o Inter Deum , CPL 1202, ed. M.A. Andrés). I due libri hanno avuto storie testuali differenti e spesso indipendenti, e forse non sono stati composti come parte della stessa opera; tuttavia, poichè sono analoghi, sono state menzionati insieme da Braulione nella Renotatio .
De differentiis rerum (liber II) . È trasmesso in moltissimi mss. (più di 40 sono anteriori all''XI sec.); è possibile che ci sia stata una revisione precoce del testo, che è attestata in copie di ambiente spagnolo; inoltre, probabilmente il cap. XVIII e i parr. 120-121 dell''edizione PL non sono di Isidoro, così come non sono isidoriane le paragrafazioni dei mss. conservati. La tradizione si suddivide in cinque famiglie: quattro hanno in origine in Europa continentale, a partire da una prima redazione che lasciò presto la Spagna (???? ); questa prima redazione aveva un testo più breve, caratteristiche isidoriane ma anche aspetti linguistici lontani dal latino dei mss. iberici dei sec. IX e X. Tra Spagna, sud della Gallia e Nord Italia si sviluppò la famiglia ? (i cui mss. hanno caratteristiche iberiche) la quale mostra un testo leggermente revisionato; alcuni esemplari di ? si diffusero poi in Gallia e Italia del Nord.
La tradizione delle due opere De differentiis può essere parzialmente sovrapposta. Sicuramente l''Inter Deum si diffuse in Europa prima e rapidamente; è comunque sicuro che entrambi i testi, in una delle famiglie di mss. che li tramandano, hanno subito modifiche rilevanti in ambiti cronologici e geografici analoghi: Sud Gallia e Nord Italia prima del IX, cioè le regioni raggiunte dagli studiosi visigotici emigrati dopo le invasioni arabe.
(da Te.Tra II, scheda a cura di M. Adelaida Andrés e Carmen Codoñer)Bibliografia filologica: - Isidorvs Hispalensis, De differentiis liber II , ed., trad. y notas de M. A. Andrés Sanz, Turnhout, Brepols 2006 (CCSL 111A);
- M A. Andrés Sanz, Relación y numeración de los tres libros de Differentiae atribuidos a Isidoro de Sevilla (PL 83) , «Revue d''Historie des Textes» 30 (2000), pp. 239-262
- M.A. Andrés Sanz, The Additions in the text of book I of Differentiae of Isidore of Seville in the manuscript El Escorial f.IV.9 , en Manuscripts and tradition of grammatical texts from Antiquity to the Renaissance , edd. M. De Nonno - P. de Paolis - L. Holtz, Cassino 2000, pp. 687-699;
- J.C.Martín, La Renotatio librorum Domini Isidori de Braulio de Zaragoza , Introducción, ed. crítica y traducción , Logroño 2002
- M.A. Andrés Sanz, Vías de investigación abiertas a partir de la nueva edición del libro II de Differentiae de Isidoro de Sevilla , en Actas del II Congreso Hispánico de Latín Medieval (León, 11-14 nov. 1997) , León, 1998, pp. 223-229;
- M.A. Andrés Sanz, ¿Adición o supresión?: La transmisión manuscrita del libro II de Differentiae de Isidoro de Sevilla , en Actas del I Congreso Nacional de Latín Medieval (León, 1-4 dic. 1993) , León 1995, pp. 79-86;
- Isidorvs Hispalensis, De differentiis liber I , ed., trad. y notas de C. Codoñer, Paris 1992 (Les Belles Lettres. Auteurs latins du Moyen Age);
- C. Codoñer, La conception de la Differentia dans le recueil Inter aptum d'Isidore de Seville , «Revue de philologie» 60 (1986), pp. 187-196;
- C Codoñer, Historia del texto del libro I de las Differentiae de Isidoro de Sevilla , «Revue d''Historie des Textes» 14-15 (1986), pp. 7-95;
- G. Brugnoli, Il Liber de Differentiis Rerum di Isidoro di Siviglia , «Vetera Christianorum» 1 (1964), pp. 65-82;
- F. Arévalo, Isidori Hispalensis episcopi Hispaniarum doctoris opera omnia , Roma 1797-1803 = ed. J.P. Migne, PL, Paris 1862;
- Diui Isidori Hispal. Episcopi opera Philippi II Cathol. Regis iussu e uetustis exemplaribus emendata... (I-II) Juan Grial, Madrid 1599;
- Isidori Hispalensis Inter Deum , ed. Margarino de la Bigne, Sancti Isidori Hispalensis episcopi opera omnia quae extant ..., Paris 1580, ff. 137r -142rb (la numeración del f. 141 está repetida). Como libro II aparece el Inter polliceri . Risorse esterne collegate TETRA_105_Isidorus Hispalensis, De differentiis II - stemma M. A. Andrés TETRA_108_Isidorus Hispalensis, De differentiis liber II - siglario M. A. Andrés TETRA_111_Isidorus Hispalensis, De differentiis I-II - stemma
Spoglio inventariale Firenze - S. Maria del Carmine, convento OCarm 105- 105. Liber differentiarum ysidori. Incipit: Inter deum . Finit: Prestare di etc . N. 5.
Altri progetti collegati:
CODEX MEL RICABIM Permalink: http://www.mirabileweb.it/title/de-differentiis-rerum-isidorus-hispalensis-episcop-title/2321