Charles M. Atkinson Martianus Capella 935 and Its Carolingian Commentaries JMus 17 (1999 ma 2001) 498-519
Abstract
Sui commenti di Martino di Laon, Giovanni Scoto Eriugena e Remigio d'Auxerre
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Annotationes in Martianum Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Commentarium in Martianum Capellam Scheda N: 25 - 4688
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-martianus-capella-935-and-its-carolingian-comment/457679
*
Calvin M. Bower Quadrivial Reasoning and Allegorical Revelation: «Meta-knowledge» and Carolingian Approaches to Knowing in Carolingian Scholarship and Martianus Capella. Ninth-Century Commentary Traditions on «De nuptiis» in Context cur. Mariken Teeuwen - Sinéad O'Sullivan , Turnhout, Brepols 2011 (Cultural Encounters in Late Antiquity and the Middle Ages 12) pp. VIII-391, 57-73
Abstract
L'A. confronta la stratificazione delle glosse al
De nuptiis di Marziano Capella (in particolare dal ms. Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, Voss. lat. F. 48) con i trattati di Boezio sulle arti del Quadrivio (
De institutione arithmetica e
De institutione musica ), al fine di valutare la preparazione culturale del loro autore. Lo studio permette di individuare una significativa componente platonica nella concezione filosofica e teologica delle glosse sotto la patina cristiana, utile non solo per interpretare allegoricamente un testo sostanzialmente pagano, ma anche necessaria alla migliore comprensione del
De nuptiis , che tanto per i contenuti quanto per lo stile risulta ostico al lettore. La simbologia del
De nuptiis rappresenta infatti le discipline del Trivio e del Quadrivio, e le glosse al testo offrono una coerente visione d'insieme della concezione medievale del sapere. (Marianna Cerno)
Riduci
Argomenti e indici Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio arithmetica Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio musica Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Manoscritti
Scheda N: 34 - 4407
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-quadrivial-reasoning-and-allegorical-revelation-m/629929
*
Bruce Stansfield Eastwood The Power of Diagrams: The Place of the Anonymous Commentary in the Development of Carolingian Astronomy and Cosmology in Carolingian Scholarship and Martianus Capella. Ninth-Century Commentary Traditions on «De nuptiis» in Context cur. Mariken Teeuwen - Sinéad O'Sullivan , Turnhout, Brepols 2011 (Cultural Encounters in Late Antiquity and the Middle Ages 12) pp. VIII-391, 193-220
Abstract
La glossa all'ottavo libro del
De nuptiis Philologiae et Mercurii di Marziano Capella ha influenzato in maniera decisiva il progresso dell'astronomia e delle conoscenze cosmologiche dell'età carolingia e in particolare dei due commenti allo stesso libro, di poco successivi: quello di Giovanni Scoto Eriugena e quello di Remigio di Auxerre. La glossa, anteriore alla metà del IX secolo, è conservata nei manoscritti Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, Voss. lat. F 48 e Besançon, BM, 594 nella sua forma originaria, modificata nei codici Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, B.P.L. 88 e Vat. Reg. lat. 1987 (seconda redazione). Altri testimoni contaminano in diversi modi le due versioni della glossa per creare nuovi commenti, come ad esempio l'anonima glossa del codice Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, B.P.L. 87. L'A. analizza il contenuto della glossa originaria, che attinge a fonti quali le
Etymologiae di Isidoro, il
De temporum ratione e il
De rerum natura di Beda, utilizzate anche dagli altri commentatori, ma dando un apporto originale alle conoscenze scientifiche sia a motivo del suo approccio di metodo sia per le nuove informazioni che offre, ad esempio sulle orbite dei pianeti e sulle stagioni. (Marianna Cerno)
Riduci
Argomenti e indici Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De natura rerum (Naturas rerum varias labentis et aevi... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Annotationes in Martianum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Commentarium in Martianum Capellam Manoscritti
Besançon, Bibliothèque Municipale d'Etudes et de Conservation, 594 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 1987 Leiden, Bibliotheek der Universiteit, B.P.L. 88 Leiden, Bibliotheek der Universiteit, B.P.L. 87 Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 2° 48 Scheda N: 34 - 4409
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-the-power-of-diagrams-the-place-of-the-anonymous-/629765
*
Anton von Euw «Artes liberales» und «artes technicae» im Spiegel der antiken, früh- und hochmittelalterlichen Handschriftenüberlieferung in Canossa 1077 - Erschütterung der Welt. Geschichte, Kunst und Kultur am Aufgang der Romanik cur. Christoph Stiegemann - Matthias Wemhoff , München, Hirmer 2006 pp. 633, 581, I 544-54 tavv. 5
Abstract
Der A. gibt einen Überblick über die antike und mittelalterliche
... Leggi tutto Der A. gibt einen Überblick über die antike und mittelalterliche Literatur zu den
artes liberales und den
artes technicae , wobei auch die handschriftliche Überlieferungslage berücksichtigt wird. Abgesehen von den antiken Werken werden u. a. folgende Traktate, geordnet nach den verschiedenen Disziplinen, aufgelistet und Angaben zu Editionen und weiterführender Sekundärliteratur beigegeben: Artes liberales: Isidor v. Sevilla (
De natura rerum ), Beda Venerabilis (
De natura rerum ,
De temporibus ,
De temporum ratione ), Aachener astronomisch-komputistische Enzyklopädie aus dem Jahr 809, Reichenauer Enzyklopädie von Reginbert (? 846; nicht mehr erhalten), karolingische Kommentatoren des Martianus Capella (Remigius v. Auxerre, Martinus v. Laon, Johannes Scotus Eriugena, Notker Teutonicus), Abbo v. Fleury (
Computus vulgaris : Berlin, SB, Phillipps 1883; Abhandlungen zur Astronomie und Kosmologie: Cambridge, Trinity College, 945), Gerbert v. Aurillac (Werke zum Quadrivium), Hermann v. Reichenau (
Prognostica de defectu solis et lunae ,
Musica Hermanni Contracti ), Sigebert v. Gembloux (
Liber decennalis ), Wilhelm v. Hirsau (
Astronomia ); Lambert v. Saint-Omer (
Liber floridus ); artes technicae: Isidor v. Sevilla (
Etymologiae ), Hrabanus Maurus (
De rerum naturis ), Rezepte für Medizin und Mosaikherstellung (Leiden, UB, Voss. graec. Q. 7),
Mappae clavicula -
De efficiendo auro (wohl von Reginbert; nicht mehr erhalten; Hss. ähnlichen Inhalts: Lucca, Bibl. Capitolare, 490: um 800; Madrid, BN, 19 (A 16): XII. Jh.; Sélestat, Bibl. Humaniste et Municipale, 17 (1153 bis): 1. Hälfte X. Jh.,
Mappae clavicula ), Pacificus v. Verona, Gerbert v. Aurillac, Hermann v. Reichenau (
De mensura astrolabii ), Ademar v. Chabannes, Wilhelm v. Hirsau und Theophilus presbyter (
Schedula diversarum artium ). (Michael Bachmann)
Riduci
Argomenti e indici Arti liberali Ademarus Cabannensis monachus n. 988 ca., m. 1034 Astronomia Computo e calendari Enciclopedie Gerbertus Aureliacensis scholasticus n. 940/945, m. 12-5-1003 Mappae clavicula (Aurum plurimum facere. Accipe cyprii aeris posios rufi dragmam I, argenti sane boni dragmam I... Multis et mirabilibus in his meis libris conscriptis, curae nobis fuit exponere commentarium... ) Medicina Notkerus Labeo n. 950 ca., m. 28-6-1022 Pacificus Veronensis archidiaconus n. 776 ca., m. 23-11-844 ca. Reginbertus Augiensis bibliothecarius v. 806, m. 9-5-847 Abbo Floriacensis abbas n. 945/950, m. 13-11-1004 ,
De cursu septem planetarum (Denique luna totius zodiaci... ) Abbo Floriacensis abbas n. 945/950, m. 13-11-1004 ,
De duplici signorum ortu vel occasu (De duplici ortu signorum dubitantes aliquando hac ratione conveni... ) Abbo Floriacensis abbas n. 945/950, m. 13-11-1004 ,
Liber de computo Abbo Floriacensis abbas n. 945/950, m. 13-11-1004 ,
Sententia de ratione sphaerae Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De natura rerum (Naturas rerum varias labentis et aevi... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporibus liber Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Guillelmus Hirsaugiensis abbas m. 5-7-1091 ,
Dialogus de astronomia [ca. 1074] Hermannus Contractus n. 18-07-1013, m. 24-09-1054 ,
De mensura astrolabii (In metienda igitur subtilissime... Herimannus... B. suo iugem in Domino salutem. Cum a plurimis saepe amicis... ) Hermannus Contractus n. 18-07-1013, m. 24-09-1054 ,
De musica (In consideranda monochordi positione... ) Hermannus Contractus n. 18-07-1013, m. 24-09-1054 ,
Prognostica de defectu solis et lunae Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De rerum naturis [una cum epistolis praefatoriis ad Hemmonem episcopum et Ludovicum Germanicum ] (Memor boni studii tui, sancte Pater, quod habuisti in puerili atque iuvenili aetate... Audita bona opinione vestra, quae praedicatur per totas Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Annotationes in Martianum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
De natura rerum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Lambertus Audomarensis canonicus fl. 1090/1120 ,
Liber floridus Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Commentarium in Martianum Capellam Sigebertus Gemblacensis monachus n. 1030 ca., m. 5-10-1112 ,
Liber decennalis Theophilus presbyter saec. XI/XII ,
Schedula diversarum artium (Theophilus, humilis presbyter, servus servorum Dei... Color qui dicitur membrana, quo pinguntur facies et nudi corpora, si componitur... ) Manoscritti
Berlin, Staatsbibliothek zu Berlin - Preußischer Kulturbesitz, Phillipps 1833 (Rose 138, Meerm. 719) Cambridge, Trinity College, Ms. R.15.32 (945) Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. graec. 4° 7 Lucca, Biblioteca Capitolare Feliniana, 490 Madrid, Biblioteca Nacional de España, Ms. 19 Sélestat, Bibliothèque Municipale (Bibliothèque Humaniste), 17 (olim 1153 bis) Scheda N: 28 - 4563
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-artes-liberales-und-artes-technicae-im-spiegel-de/521513
*
Mary Garrison Questions and Observations Based on Transcribing the Commentary on Books IV and V, Dialectic and Rhetoric in Carolingian Scholarship and Martianus Capella. Ninth-Century Commentary Traditions on «De nuptiis» in Context cur. Mariken Teeuwen - Sinéad O'Sullivan , Turnhout, Brepols 2011 (Cultural Encounters in Late Antiquity and the Middle Ages 12) pp. VIII-391, 147-76 tav. 1
Abstract
La trascrizione dello strato più antico di glosse relativo ai libri IV e V (su dialettica e retorica) del
De nuptiis Philologiae et Mercurii di Marziano Capella come tramandato dal ms. Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, Voss. lat. F 48 (il più antico della tradizione) offre all’A. l’occasione di formulare alcune considerazioni, in contrasto con l’approccio scientifico di C.E. Lutz, che nel 1944 (Lancaster, PA) ha esaminato la glossa a Marziano presente nel codice Paris, BNF, lat. 12960. Le glosse di Leida oggetto della trattazione sono per lo più di natura lessicale e ancora inedite; l’alta densità dei commenti al libro IV di Marziano testimonia un ricco materiale che fa da trait d’union fra il retaggio classico in mano ai Carolingi e la tradizione medievale successiva. La prima questione proposta dall’A. riguarda l’identificazione della fonte o delle fonti più regolarmente citate dal glossatore di Leida: la ricerca non ha portato frutti, ma ha messo in evidenza una preparazione profonda e multidisciplinare del redattore della glossa, che anziché limitarsi a riproporre brani enciclopedici elabora un testo personale attingendo alle proprie conoscenze, alla memoria. La seconda tratta di una citazione da Giulio Severiano (
Praecepta artis rhetoricae ) nella glossa a
De nuptiis IV 344-346, rispetto alla quale l’A. indaga la tradizione medievale dell’opera (Würzburg, Dombibl. [
recte UB], M.p.misc. f. 5a; Karlsruhe, Landesbibl., Aug. Perg. CLXXI; Paris, BNF, lat. 2200; Milano, Ambrosiana, D.17 inf.; Vat. Arch. S. Pietro H. 36). Altre riflessioni riguardano le fonti per la storia antica di Roma e per la mitologia greco-latina, nonché la conoscenza della filosofia e dell’oratoria greche da parte del glossatore di Leida: si conferma così l’impressione di un lavoro originale, privo di evidenti riferimenti alle
auctoritates . (Marianna Cerno)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Arch. Cap. S. Pietro H. 36 Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Aug. Perg. CLXXI Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 2° 48 Milano, Biblioteca Ambrosiana, D 17 inf. Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2200 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12960 Würzburg, Universitätsbibliothek, M.p.misc.f. 5a Scheda N: 34 - 4410
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-questions-and-observations-based-on-transcribing-/629933
*
Sonja Glauch Die Martianus-Capella-Bearbeitung Notkers des Deutschen I Untersuchungen II Übersetzung von Buch I und Kommentar Tübingen, Niemeyer 2000 voll. 2 pp. IX-655 (Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters 117)
Abstract
The purpose of the monograph, which grew out of a dissertation defended in 1997, is to draw attention to Notker
Latinus , not the stylist and innovator of Old High German, but the scholar who is greatly indebted to his schooling and the Latin scientific texts. Notker's context is better defined by the tradition of Cassiodore and Remigius of Auxerre, than the earlier German translations, his purpose being to furnish his students with knowledge otherwise unavailable in vernacular. The two volumes contain the following chapters: Introduction (pp. 1-12); «Martianus Capella und die septem artes liberales» is a general introduction to Martian's reception in the early Middle Ages (pp. 15-25); «Notker III. von St. Gallen» (pp. 26-69) deals with Notker's contribution to the
septem artes with an appendix (pp. 70-76) about his systematization of philosophy; «Zu den Quellen und Vorlagen der Martian-Übersetzung» (pp. 77-103) examines the Latin sources of his commentary (mss. used by him could be München, BSB, lat. 14729 and Trier Priesterseminar, 100, and not Brux. 9565-66), both former commentaries and new additions, with an appendix of
sigla (pp. 104-112); «Die Anlage von Notkers Textbearbeitung» concerns the physical format of the transl. and comm. in the cod. Sangallensis 872, and analyses some special features, as the mixed language of the comm., the question of metric translation, etc. (pp. 113-170); «
De nuptiis als Exercitium der Naturphilosophie» (pp. 171-213) investigates the role of quadrivium in the comm. with a detailed analysis (pp. 214-225) of the sources of astronomical knowledge in Notker; «Mythos und Allegorese» places Notker in the context of ninth century commentaries (Dunchad, Martin of Laon, John the Scot, Remigius of Auxerre) and examines the uses of
fabula in his work and emphasises its spirituality (pp. 226-277). The second volume contains a modern translation of the first book of Notker's Old High German text face à face a modern German translation of Martian (but without the originals), joined by a grammatical and philological commentary after each chapter (pp. 281-601). An extensive bibliography (pp. 605-633) and indices of names, words, manuscripts and subjects (pp. 635-655) follow. (Gabor Kiss Farkas)
Riduci
Argomenti e indici Notkerus Labeo n. 950 ca., m. 28-6-1022 Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Annotationes in Martianum Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Commentarium in Martianum Capellam
Manoscritti
Scheda N: 23 - 2866
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-die-martianus-capella-bearbeitung-notkers-des-deu/403735
Jean-Yves Guillaumin Cybèle, le cube, la gloire. Une «étymologie» corrompue dans les gloses sur Martianus Capella ALMA 67 (2009) 229-34
Abstract
Nel passo VII, 740 delle
Nuptiae , Marziano Capella spiega l'origine del numero otto (il primo numero cubico che ha origine dalla diade 2x2x2) e lo pone sotto il patrocinio di
Cybebe , la madre degli dei che dal cubo stesso ha derivato il proprio nome. Nei commenti a questo passo scritti da Giovanni Scoto e Remigio d'Auxerre, l'etimologia di
Cybebe è data in modo diverso: nel primo è
Cybele =
sidos bivos =
gloriae firmitas ; nel secondo è invece
Cybele =
cyonbios =
gloriae firmitas . L'interpretazione di Remigio rivela una certa somiglianza con l'anonima glossa a Marziano dei mss. Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, Voss. lat. folio 48 e Besançon, BM, 594, in passato attribuita a Duncado o a Martino di Laon (
Cybebe =
sion bios =
firmitas gloriae ). Il confronto con le
Mitologiae di Fulgenzio (che riporta
Cibebe =
cidos bebeon =
gloriae firmitas ) presenta un ulteriore elemento di riflessione sulle origini della glossa.
Riduci
Argomenti e indici Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Fulgentius Mythographus fl. saec. V ex. ,
Mythologiarum libri III Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Annotationes in Martianum Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Commentarium in Martianum Capellam
Manoscritti
Scheda N: 33 - 4361
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-cybèle-le-cube-la-gloire-une-étymologie-corrompue/604288
Jean-Yves Guillaumin Le sens du terme «analyse» dans les gloses du Vossianus 48 sur Martianus Capella VII ALMA 68 (2010) 183-90
Abstract
Considerazioni lessicografiche intorno al termine
enlitica (modificazione di
analytica ) registrato in tre glosse al libro VII delle
Nuptiae di Marziano Capella del ms. Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, Voss. lat. F 48 (ff. 66v-67r). Il significato delle glosse e l'origine del passaggio da
analytica a
enlitica viene illustrato attraverso l'esame di fonti boeziane (
De differentiis topicis ,
in Topica Ciceronis ,
Institutio arithmetica ) ed eriugeniane (
Expositio super Hierarchiam caelestem ). Dalla terminologia delle glosse e dai riferimenti dottrinali a esse impliciti si può sostenere che l'autore conosceva il greco ed era influenzato dal pensiero neoplatonico.
Riduci
Argomenti e indici Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Commentaria in Ciceronis Topica Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
De differentiis topicis Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio arithmetica Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
Expositiones in Caelestem hierarchiam Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... )
Lessicali: analytica enlitica
Manoscritti
Scheda N: 34 - 4412
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-le-sens-du-terme-analyse-dans-les-gloses-du-vossi/623648
*
Jean-Yves Guillaumin Quelques marques de l'influence de l'«Institution arithmétique» de Boèce au Moyen Age (IXe-XIIIe s.) in La conoscenza scientifica nell'alto Medioevo. Spoleto, 25 aprile-1 maggio 2019 Spoleto (Perugia), Fondazione Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo (CISAM) 2020 (Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'Alto Medioevo 67) pp. XV-581, 586-1178, 171-210
Abstract
Benché meno nota di altre opere boeziane, l'
Institutio arithmetica ebbe una grande fortuna come manuale medievale, anche perché più completa rispetto al libro VII del
De nuptiis di Marziano Capella. Nel primo capitolo si sottolinea l'importanza dell'opera di Boezio in epoca carolingia, testimoniata dai continui riferimenti nei commenti al
De nuptiis , a partire dal più antico, testimoniato da Leiden, Voss. lat. F. 48, dal Vat. Reg. lat. 1987 e soprattutto dal Besançon, BM, 594, che viene analizzato nel dettaglio. L'utilizzo dell'
Institutio arithmetica come base fondante del quadrivio è sottolineato anche nel secondo capitolo, in cui si esaminano i secoli XI e XII, attraverso riferimenti a un'anonima
vita di Leone IX, al
Liber gestorum recentium di Arnolfo di Milano, al
Metalogicon di Giovanni di Salisbury e alla
Summa «Quoniam homines» di Alano di Lilla. Nel terzo capitolo l'A. si focalizza sul XIII secolo e, in particolare, sul riutilizzo dell'opera boeziana da parte di Alberto Magno e di Ruggero Bacone. Del primo si analizzano i concetti di Dio calcolatore, di rapporto tra numero e creazione e di similitudine e proporzione nel commento alle
Sententiae di Pietro Lombardo, ma anche di rapporto tra continuo e discontinuo nel commento alle
Categoriae di Aristotele. Di Ruggero Bacone si prende in esame l'
Opus maius . Il quarto e ultimo capitolo si concentra sulla lettera dedicatoria a Simmaco all'inizio dell'
Institutio arithmetica , descrivendo il suo uso massiccio come modello da autori dell'XI secolo, di cui si danno alcuni esempi dettagliati. L'epistola venne infatti ripresa da Volferio di Hildesheim per la prima
Vita sancti Godehardi ; dall'autore della
Vita sancti Gaugerici , commissionata da Gerardo di Cambrai; dall'anonimo autore della
Vita Gerhardi Broniensis ; da Manegoldo di Lautenbach nell'
Ad Gebehardum ; dagli autori anonimi della
Vita Gisleni Hanoniensis e dei
Miracula sancti Remacli Stabulensis ; da Tiofrido di Echternach nei
Flores epitaphii sanctorum ; e, infine, da Niccolò I nella ventisettesima delle
Epistolae de rebus Franciae . Chiude l'articolo la discussione sulla lezione. (Fabio Mantegazza)
Riduci
Argomenti e indici Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Institutio arithmetica Gaugericus Cameracensis episcopus m. 11-8-623/626 Gerhardus Broniensis abbas Gerhardus I Cameracensis et Atrebatensis episcopus n. 975 ca., m. 14-3-1051 Gislenus in Hannonia abbas m. ca. 685 Godehardus Hildesheimensis episcopus n. 960/961, m. 5-5-1038 Leo IX papa Remaclus (Rimagilus) Traiectensis episcopus, Stabulensis et Malmundariensis abbas m. ante 676 Symmachus Quintus Aurelius Memmius v. 476, m. 525 Alanus ab Insulis n. 1125 ca., m. 1203 ca. ,
Summa «Quoniam homines» Albertus Magnus n. 1200 ca., m. 15-11-1280 ,
Commentarium in quattuor libros Sententiarum (Ego ex ore Altissimi prodii primogenita ante omnem creaturam, ego feci in caelis ut oriretur lumen indeficiens, et sicut nebula texi omnem carnem Hic secundum ordinem ponuntur quattuor, ex quibus secundum seriem libri istius trahitur materia quattuor librorum Cupientes aliquid etc. Prooemium istud dividitur in tres partes, quarum prima sumitur ex parte scripti sive operis, cuius assignat causas moventes) Albertus Magnus n. 1200 ca., m. 15-11-1280 ,
De praedicamentis (In antehabitis dictum est quod logica est scientia... ) Arnulfus Mediolanensis m. post 1077 ,
Liber gestorum recentium Dunchad saec. IX ,
Glossae in Martiani Capellae De nuptiis Philologiae et Mercurii (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Heiricus Autissiodorensis monachus n. 841, m. 876/877 ,
Scholia in Martianum Capellam (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Iohannes Sarisberiensis n. 1110/1120, m. 1182 ca. ,
Metalogicon Manegoldus Lautenbacensis monachus v. 1085, m. ante 1119 ,
Liber ad Gebehardum Martianus Capella, Fortleben ,
De nuptiis Philologiae et Mercurii Martinus Laudunensis n. 819, m. 875 ,
Glossae in Martianum (?) («Alii quoque huius» id est praedicti «generis», subauditur emitheorum. «Ab effuso» id est multo. «Sibilla» mens divina... ) Nicolaus II papa sedit 1058-1061, m. 27-7-1061 ,
Epistolae Rogerius Bacon n. 1210/1214, m. 1294 ,
Opus maius Thiofridus Epternacensis abbas v. 1059, m. 3-4-1110 ,
Flores epitaphii sanctorum Wolfherius Hildesheimensis canonicus fl. saec. XI med. ,
Vita sancti Godehardi [prior] (Domino suo ac praeceptori diserto A... Quoniam quidem divinae stabilitatis... Lector quique studens dictamen cernere prudens... Divinae potentiae semper est... ) Manoscritti
Scheda N: 43 - 671
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-quelques-marques-de-l-influence-de-l-institution-/788711