*
Claudia Alraum Wirkungsfeld Roms? Tendenzen in der süditalienischen Kirchenlandschaft im 8. und 9. Jahrhundert in Southern Italy as Contact Area and Border Region during the Early Middle Ages. Religious-Cultural Heterogeneity and Competing Powers in Local, Transregional and Universal Dimensions cur. Kordula Wolf - Klaus Herbers , Köln-Weimar-Wien, Böhlau 2018 (Beihefte zum Archiv für Kulturgeschichte 80) pp. 433, 273-92
Abstract
L'A. indaga l'attività o i tentativi di controllo del papato nell'Italia meridionale fra VIII e IX secolo, con l'intento di individuare il ruolo spirituale, politico e giuridico svolto dalla Santa Sede nei territori bizantini. Per evidenziare gli interessi del papato in queste aree, l'A. considera in primo luogo le forme di comunicazione della sede apostolica ricorrendo ai documenti pubblicati nella serie
Italia pontificia . Particolare attenzione viene data al
Liber pontificalis , ai
Gesta episcoporum Neapolitanorum , alle lettere di Gregorio IV, Niccolò I e Adriano I (Giovanni VIII viene invece considerato nel saggio di V. Unger in questa stessa raccolta, pp. 363-84), alla
Vita maior Athanasii episcopi Neapolitani , alle vite dell'abate Antonino di Sorrento e del vescovo Catello, al
Codex Carolinus . (Marianna Cerno)
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 40 - 7220
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-wirkungsfeld-roms-tendenzen-in-der-süditalienisch/739429
*
Girolamo Arnaldi Il «dramma su dramma» di P. Lapôtre sj in Girolamo Arnaldi Il papato e Roma da Gregorio Magno ai papi forestieri cur. Giulia Barone - Lidia Capo - Andrea Antonio Verardi , Roma, Istituto storico italiano per il medio evo 2020 (Nuovi studi storici 118) pp. XXV-854, 389-420
Abstract
Originariamente pubblicato con il titolo
Il papato nella seconda metà del sec. IX nell'opera di P. Lapôtre in «Cultura» 16 (1978) 185-217 (cfr. MEL III 5594). Il primo «dramma» che l'A. esplora è quello di A. Lapôtre (1844-1927), storico gesuita ostacolato nella sua attività di studioso dalla Compagnia di Gesù. Del suo volume su Anastasio il Bibliotecario, reo di contraddire le tesi di J. Hergenröther e di gettare un'ombra anche su Niccolò I, sono sopravvissute pochissime copie; invece le copie del suo volume su Formoso vennero distrutte (sopravvive soltanto un esemplare delle prime centoventi pagine). Più fortunati invece furono i suoi articoli su Giovanni VIII e il suo studio dedicato ad Adriano II e alle decretali pseudoisidoriane (l'opera di Lapôtre è stata quasi totalmente ripubblicata nei due volumi
Etudes sur la papauté au IXe siècle Torino 1978; cfr MEL VI 7436). L'A. poi considera più da vicino il dibattito sull'identificazione di Anastasio il Bibliotecario con Anastasio cardinale prete di S. Marcello, a cui prese parte da protagonista Lapôtre (si ricordano anche gli apporti di E. Perels e O. Bertolini), la questione della falsa attribuzione del
Liber pontificalis ad Anastasio, il ruolo di Anastasio nella stesura delle lettere papali e nella gestione dei rapporti con Bisanzio, in veste anche di traduttore dal greco. (Maddalena Betti)
Riduci
Argomenti e indici Lapôtre Arthur, Saggi, commemorazioni, necrologi e bibliografie di singoli studiosi Anastasius Bibliothecarius n. 800/817, m. 879 ca. Decretales pseudo Isidorianae Formosus papa n. 816 ca., m. 4-4-896 Hadrianus II papa n. 792, m. 872 Iohannes VIII papa sedit 872-882, m. 16-12-882 Liber pontificalis Nicolaus I papa n. 820 ca., m. 13-11-867 Nicolaus I papa n. 820 ca., m. 13-11-867 ,
Epistolae
Scheda N: 43 - 10401
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-il-dramma-su-dramma-di-p-lapôtre-sj/783202
*
Maddalena Betti Rome and the Heritage of Ancient Illyricum in the Ninth Century in Imperial Spheres and the Adriatic. Byzantium, the Carolingians and the Treaty of Aachen (812) cur. Mladen Ancic - Jonathan Shepard - Trpimir Vedris , London-New York, Routledge (Taylor & Francis Group) 2018 pp. XXXII-333, 243-52
Abstract
Nella seconda metà del IX secolo, la sede apostolica interviene nei processi di formazione della chiesa moravo-pannonica e di quella bulgara, interferendo con gli interessi rispettivamente della chiesa bavarese e del patriarcato di Costantinopoli. Per giustificare il suo intervento, invoca la restaurazione di
iura antiqua originariamente esercitati dai vescovi romani nella diocesi tardo antica dell'Illirico. Tale argomentazione viene ampiamente sviluppata da papa Niccolò I in una lettera al
basileus Michele III del settembre 860, scritta per rivendicare la giurisdizione romana sull'Italia meridionale e su tutte le province greche dell'Illirico, sottratte alla giurisdizione di Roma durante il conflitto per l'iconoclastia. L'A. ipotizza che il rinnovato interesse papale verso le province orientali del patriarcato romano sia stato in origine espresso da papa Adriano I (772-795) che cercò di trarre profitto dal ruolo di mediatore che rivestì nei rapporti tra Franchi e Bizantini. Considera dunque la traduzione latina di Anastasio il Bibliotecario degli atti del secondo concilio di Nicea (787), la lettera di Anastasio a papa Adriano II con la quale annunciava la traduzione degli atti del concilio di Costantinopoli (869-870), la lettera di papa Adriano I a Irene e Costantino VI, inclusa negli atti del secondo concilio di Nicea e tradotta da Anastasio, e quella a Carlomagno, datata intorno al 791, in cui si lamentava la mancata restituzione, da parte dei Bizantini, dei
patrimonia e delle diocesi sottratte durante la crisi iconoclasta. (Marianna Cerno)
Riduci
Argomenti e indici Storia del papato Costantinopoli IV (869-870), Concili e sinodi Hadrianus II papa n. 792, m. 872 Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 Nicea II (787), Concili e sinodi Storia delle chiese cattedrali e locali Anastasius Bibliothecarius n. 800/817, m. 879 ca. ,
Sancta synodus VII generalis [translatio ex graeco] Anastasius Bibliothecarius n. 800/817, m. 879 ca. ,
Sancta synodus VIII generalis [translatio ex graeco] (Quia superna providentia, quae singula singulis ita distinguit temporibus... Prima quidem actiocontinet praefationem... Dei principale Verbum, quod ipsa veritas est... In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti... ) Hadrianus I papa sedit 772-795 ,
Epistolae Nicolaus I papa n. 820 ca., m. 13-11-867 ,
Epistolae
Luoghi: Baviera Bulgaria Costantinopoli Grecia Illiria Italia Moravia Pannonia
Scheda N: 41 - 7265
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-rome-and-the-heritage-of-ancient-illyricum-in-the/748830
*
Bernhard Blumenkranz Les auteurs chrétiens latins du Moyen Age sur les juifs et le judaïsme praef. Gilbert Dahan , Paris-Leuven-Dudley, MA, Peeters 20072 pp. VIII-304 (Collection de la «Revue des études juives» 43)
Abstract
Nella parte introduttiva l'A. individua nel movimento crociato, originatosi alla fine dell'XI sec., un momento di svolta della storia delle comunità ebraiche medievali europee, giustificando così i margini cronologici che ha imposto alla sua raccolta, limitata agli autori occidentali che scrissero in lingua latina tra il V sec. e il 1117. Centrata soprattutto su pamphlets antigiudaici e testi controversistici, sono presi in esame anche gli accenni occasionali al mondo ebraico medievale contenuti in testi di diverso genere, escludendo le opere di diritto canonico. Gli autori, presentati seguendo un criterio cronologico e ricordando le differenti opere che riportano informazioni o commenti sulle comunità giudaiche, sono ordinati per schede. Si segnalano gli indici delle citazioni bibliche e degli autori (pp. 289-99). (Silvia Agnoletti)
Riduci
Argomenti e indici Filosofia e teologia Adalbertus (Vojtechus) Pragensis episcopus n. ca. 956, m. 23-4-997 Amandus Traiectensis episcopus n. 600 ca., m. 6-2-676/684 Annales Quedlinburgenses Annales regni Francorum Anonymus Valesianus II (Igitur imperante Zenone Augusto Constantinopoli, superveniens Nepos patricius) Anskarius (Anscharius, Ansgarius) Hammaburgensis et Bremensis archiepiscopus n. ca. 801, m. 3-2-865 Caesarius Arelatensis episcopus n. 470 ca., m. 27-8-542 Chronicon Albeldense (Omnis mundus discribtus est a viris sapientissimis, id est, Nicodos, Didim[i]co, Teudoto et Policlito tempore Iulii Cesaris... ) Collectanea (Dic mihi, quaeso, quae est illa mulier quae innumeris filiis ubera porrigit, quae quantum sueta fuerit, tantum inundat?... ) Columba (al. Columbanus) Hiiensis abbas n. 521, m. 597 Eclogae de ordine Romano et de quattuor orationibus in missa Emmerammus in Baioaria episcopus et martyr VII-VIII saec. Ferreolus tribunus Viennae in Gallia mart. Geraldus Auriliacensis comes m. 13-10-909 Germanus Parisiensis episcopus m. 576 Gesta Dagoberti I Francorum regis Hieremias, Lamentationes, Baruch, Biblia sacra, FORTLEBEN Itinerarium Antonini Placentini Liber pontificalis Marcellinus presbyter, Petrus diaconus et socii Romae martyres Matthaeus, Biblia sacra, FORTLEBEN Romualdus abbas fundator OSBCam m. 1027 Sulpitius Pius Bituricensis episcopus m. 646 Theophilus Adanensis ecclesiae vicedominus saec. VI Wamba Visigothorum rex regnavit 672-680, m. 688 Wilfridus Eboracensis episcopus n. 634 ca., m. 709 Zosimus Syracusanus ep. Adam Bremensis m. 1081/1085 ,
Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum Adamnanus Hiiensis abbas n. 623/624, m. 23-9-704 ,
De locis sanctis Adamnanus Hiiensis abbas n. 623/624, m. 23-9-704 ,
Vita sancti Columbae Ademarus Cabannensis monachus n. 988 ca., m. 1034 ,
Chronicon [ab originibus Francorum ad a. 1028] Ademarus Cabannensis monachus n. 988 ca., m. 1034 ,
Commemoratio abbatum Lemovicensium basilicae sancti Martialis apostoli [una cum continuationibus] Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 ,
Chronicon Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 ,
Martyrologium [tres recensiones] Adso Dervensis abbas n. 910/915, m. 992 ,
De ortu et tempore Antichristi ad Gerbergam reginam epistola Adso Dervensis abbas n. 910/915, m. 992 ,
Vita et miracula sancti Mansueti Tullensis episcopi Agnellus qui et Andreas Ravennas presbyter n. 800/805, m. post 846 ,
Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis (Almus apostolus et solidus princeps aliorum, / Quem sanctis monitis discipulum docuit... Gratias vobis necesse est agere Deo Patri et Filio eius simulque spiritui sancto, trinae maiestati, unicae potestati, quod me pollutis labiis reclusit... In patris natique et sancti nomine flatus! / Cum certum propter secli indicium studuissent... Poeta: fortuitu quondam venisse presbiterorum / Turba Ravennatum simul, inter quos fuit unus... ) Agobardus Lugdunensis archiepiscopus n. 769 ca., m. 6-6-840 ,
Adversus legem Gundobadi Agobardus Lugdunensis archiepiscopus n. 769 ca., m. 6-6-840 ,
De insolentia Iudaeorum ad Ludovicum Aileranus Sapiens m. 665 ca. ,
Interpretatio mystica progenitorum domini Iesu Christi (et Moralis explanatio eorumdem nominum) Aimoinus Floriacensis monachus n. 965 ca., m. post 1008 ,
Res gestae gentis sive regum Francorum Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Adversus Felicem Urgellitanum episcopum Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Epistolae Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Quaestiones in Genesim ad litteram per interrogationes et responsiones Alcuinus pseudo ,
De divinis officiis (Sacratissima huius diei Nativitas ideo dicitur) Alexander II papa sedit 1061-1073, m. 21-4-1073 ,
Epistolae Alpertus Mettensis monachus fl. 1005-1021/1025 ,
De diversitate temporum (Frater Immo causa amoris ad me venit... Apud Germanos qui circa Rhenum incolunt duo ditissimi, Wicmannus et Baldericus, summis opibus inter se de potentatu contendebant... ) Amalarius Symphosius, Mettensis chorepiscopus n. 775 ca., m. 850/853 ,
De ordine antiphonarii Amalarius Symphosius, Mettensis chorepiscopus n. 775 ca., m. 850/853 ,
Eclogae de ordine Romano et de quattuor orationibus in missa (?) Amulo Lugdunensis archiepiscopus sedit 841-852, m. 31-3-852 ,
Liber contra Iudaeos ad Carolum regem (?) (Detestanda Iudaeorum perfidia et eorum inter Christianos conversatio quantum sit noxia fidelibus et ecclesiarum doctoribus periculosa... ) Angelomus Luxoviensis monachus m. 855 ca. ,
Enarrationes in libros Regum Anselmus Sancti Lamberti Leodiensis canonicus n. 1005 ca., m. 1056 ,
Gesta episcoporum Tungrensium, Traiectensium et Leodiensium Arnoldus Sancti Emmerammi praepositus fl. 1035 ,
Historia sancti Emmerami (Emmeramme, tuis... Dno Burchardo ... non ego solus... Igitur martyris Christi... Humanis rebus... Vivunt merita... Inter cetera mysteriorum... ) Atto Vercellensis episcopus n. 885 ca., m. ante 964 ,
Expositio in epistolas Paulinas Aurasius Toletanus episcopus sedit 603-615 ca. ,
Epistola ad Froganem Toleti comitem [Epistola Wisigothica 20] (Cognosce te, propter quod ecclesiam Dei non solum verberasti... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Commentarius in Parabolas Salomonis Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De locis sanctis [retractatio ex opere Adamnani] (Descripsi breviter finesque situsque locorum... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Epistola ad Pleguinam de aetatibus saeculi Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Explanatio Apocalypsis (Exul ab humano dum pellitur orbe Iohannes) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Homeliarum evangelii libri II Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In Acta apostolorum expositio Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In Cantica canticorum allegorica expositio Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In Ezram et Neemiam prophetas allegorica expositio Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In libros Regum quaestiones XXX Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In librum beati patris Tobiae allegorica expositio Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In Lucae evangelium expositio Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
In Marci evangelium expositio Beda Venerabilis pseudo ,
Collectanea (Dic mihi, quaeso, quae est illa mulier quae innumeris filiis ubera porrigit, quae quantum sueta fuerit, tantum inundat?) Beda Venerabilis pseudo ,
Expositio in Matthaei evangelium Berno Augiensis abbas n. 978 ca., m. 7-6-1048 ,
De quibusdam rebus ad Missae officium pertinentibus Berno Augiensis abbas n. 978 ca., m. 7-6-1048 ,
De varia psalmorum atque cantuum modulatione (?) Bernoldus Constantiensis n. 1050 ca., m. 16-9-1100 ,
Apologeticae rationes contra scismaticorum obiectiones [a. 1086] Bernoldus Constantiensis n. 1050 ca., m. 16-9-1100 ,
Chronicon Braulio Caesaraugustanus episcopus sedit 631-651 ,
Confessio (In nomine domini nostri Iesu Christi, sacratissimo concilio universali, quod anno presenti in ecclesia sancte Leocadie martiris, in pretorio Toletano, convenit... Quoniam manifesta prevaricatio et omnibus nota nostra perfidia patuit adque ipsi Braulio Caesaraugustanus episcopus sedit 631-651 ,
Epistolae [44] Bruno Herbipolensis episcopus sedit 1034-1045, m. 27-5-1045 ,
Expositio Psalmorum Caesarius Arelatensis episcopus n. 470 ca., m. 27-8-542 ,
Sermones [238] Candidus Fuldensis monachus v. 802 ca., m. 845 ,
De passione Domini Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Expositio Psalmorum Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Historia ecclesiastica tripartita [opus Socratis, Sozomeni et Theodoreti; translatio ex graeco] Cassiodorus Senator n. 485 ca., m. 580/585 ca. ,
Variae Christianus Stabulensis monachus m. 880 ca. ,
Commentarium in Matthaeum Claudius Taurinensis episcopus v. 811, m. 827 ca. ,
Commentarii in Genesim in tres libros distributi [a. 811] Claudius Taurinensis episcopus v. 811, m. 827 ca. ,
De sex aetatibus Claudius Taurinensis episcopus v. 811, m. 827 ca. ,
Expositio in epistolam ad Galatas [a. 812-816] Cosmas Pragensis n. 1045 ca., m. 21-10-1125 ,
Chronicae Bohemorum libri III Cyprianus Telonensis v. 517, m. 546 ,
Vitae sancti Caesarii episcopi Arelatensis liber primus [a. 542/549; una cum Firmino et Viventio episcopis] (Quia, rev. nobis v. Caesaria, cum choro sodalium S. ac bb. Caesarius Arelatensis ep. Cabillonensis territorii fertur indigena) Dhuoda v. 824-841 ,
Liber manualis Einhardus n. 770 ca., m. 14-3-840 ,
Epistolae [63] Einhardus n. 770 ca., m. 14-3-840 ,
Translatio et miracula sanctorum Marcellini et Petri (Veris veri Dei cultoribus... Qui vitas et facta iustorum... Cum adhuc in palatio positus... ) Elipandus Toletanus archiepiscopus n. 716/717, m. 800 ca. ,
Epistola ad Felicem episcopum Urgellensem (Domino Felice, sciente vos reddo quia, exeunte Iulio, vestro scripto accepi et, exeunte Augusto, vobis item scripsi... ) Etherius Oxomensis episcopus n. saec. VIII med., sedit 785 ,
Adversus Elipandum libri duo [opus conscriptum una cum Beato Liebanensi] Eulogius Cordubensis presbyter n. 800 ca., m. 11-3-859 ,
Memoriale sanctorum [ca. 851-857; libri tres; epistola comitatoria ad Albarum] Flodoardus Remensis canonicus n. 893/894, m. 966 ,
De triumphis Christi Flodoardus Remensis canonicus n. 893/894, m. 966 ,
Historia ecclesiae Remensis (Domino venerabili et in Christi karitate admodum diligibili, praeclaro presuli R. Flodoardus, tantae benignitatis famulus... Creberrimis admonitionum vestrarum stimulis instigatus, discusso tandem desidiae pigritantis torpore. Florus Lugdunensis diaconus m. 8-2-860 ,
Opusculum de actione missarum Freculphus Lexoviensis episcopus v. 825 ca., m. 852/853 ,
Historiarum libri XII Fredegarius saec. VII ,
Chronicon Frithegodus Cantuariensis monachus fl. saec. X post med. ,
Breviloquium vitae beati Wilfridi Fulbertus Carnotensis episcopus n. 960 ca., m. 10-4-1028 ,
Sermones ad populum [9] (?) Gaudentius Gnesensis archiepiscopus n. 960/970, m. 1006/1022 ,
Sancti Adalberti Pragensis episcopi et martyris vita prior (?) (Est locus in partibus Germaniae, dives opibus, prepotens armis ferocibusque viris, quem incole Sclavoniam cognomine dicunt... Est locus in partibus Germaniae, dives opibus, prepotens armis virisque ferocibus, quem incole Sclavoniam cognomine dicunt... Est locus in partibus Germaniae dives opibus, prepotens armis virisque ferocibus, quem incole Sclavoniam nomine dicunt... ) Gerbertus Aureliacensis scholasticus pseudo ,
Vita prior sancti Adalberti Pragensis (Est locus in partibus Germaniae, dives opibus, prepotens armis ferocibusque viris, quem incole Sclavoniam cognomine dicunt... Est locus in partibus Germaniae, dives opibus, prepotens armis virisque ferocibus, quem incole Sclavoniam cognomine dicunt... Est locus in partibus Germaniae dives opibus, prepotens armis virisque ferocibus, quem incole Sclavoniam nomine dicunt... ) Gezo Dertonensis abbas fl. saec. X med. ,
De corpore et sanguine Christi (Decreveram quidem olim, fratres carissimi, gravisssimorum michi conscius delictorum patriam parentesque relinquere... I. Quod humana infirmitas non facile debeat... Convivas epuli mundus Deus esse superni... Regis adire sacrae qui vis solemnia mensae... Vetat beatus Apostolus Timotheo discipulo genealogiae eloquia... ) Gilbertus Crispinus n. 1045 ca., m. 6-12-1117 ,
Disputatio Iudaei cum Christiano Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Dialogorum libri IV Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Homiliae in Hiezechihelem Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Moralia in Iob Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Registrum epistolarum Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. ,
Decem libri historiarum Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. ,
Libri VIII miraculorum [comprehenduntur: Liber in gloria martyrum, Liber de passione et virtutibus sancti Iuliani martyris, Libri I-IV de virtutibus sancti Martini episcopi, Liber vitae patrum, Liber in gloria confessorum ] Gregorius VII papa n. 1025/1030, m. 25-5-1085 ,
Registrum litterarum Hadrianus I papa sedit 772-795 ,
Epistolae Haimo Autissiodorensis monachus m. 865/866 ,
Expositio in Apocalypsin beati Iohannis (Legimus in ecclesiastica historia beatum Ioannem a Domitiano impiissimo Apocalypsis Iesu Christi (Ap. 1, 1). Planior esset sensus, si dixisset adiuncto verbo) Haimo Autissiodorensis monachus m. 865/866 ,
Expositio in epistolas Pauli (A Corintho civitate metropoli Achaiae regionis scripsit apostolus Paulus Romanis Epistola graeco vocabulo, latine dicitur supermissa vel addita De nomine apostoli iam superius dictum est: sed quarendum) Haimo Autissiodorensis monachus m. 865/866 ,
Homiliarium (In illo tempore cum appropinquasset Ihesus (Matth. 21,1-9). Non solum opera et virtutes quas Dominus fecit plena sunt mysteriis... ) Herigerus Lobiensis abbas n. 940 ca., m. 31-10-1007 ,
Gesta episcoporum Tungrensium, Traiectensium et Leodiensium (Omnis antiquitas, ut ait oratorum maximus, quo proprius aberat... Deus summe bonus, cuius divina ex aeterno natura regnat... ) Hermannus Contractus n. 18-07-1013, m. 24-09-1054 ,
Chronicon de sex aetatibus mundi [ad a. 1053, epitaphium, 16 distichis elegiacis leoninis exaratum, in memoriam Hiltrudis, matris auctoris ] (Mater egenorum, spes auxiliumque suorum... Anno 42 Octaviani Augusti Caesaris... ) Hincmarus Remensis archiepiscopus n. 806 ca., m. 21-12-882 ,
De praedestinatione Dei et libero arbitrio [a. 859-860] (Domino glorioso regi Carolo Hincmarus nomine non merito Rhemorum episcopus ... Deo gratias agimus qui cor vestrum ad amorem... Omnes in quorum manus hoc laboris nostri opusculum venerit... Domino glorioso regi Carolo Hincmarus nomine non merito Rhemorum episcopus ... Nuper elapso mense iunio per indictionem... Nunc iam dicendum censuimus quando et ubi et qua occasione... ) Hincmarus Remensis archiepiscopus n. 806 ca., m. 21-12-882 ,
Epistolae Hincmarus Remensis archiepiscopus n. 806 ca., m. 21-12-882 ,
Opusculum LV capitulorum adversus Hincmarum Laudunensem (Iste pitatiolus plane depromit et apte... Hoc tibi de titulo, iuvenis Hincmare sacerdos... Nuper, quando transacto tempore, sicut tibi et aliis multis est cognitum... Caeterum causa de ipsa capella, de qua mihi mandasti... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Deuteronomium [una cum epistola praefatoria ad Frechulfum ] (Decursis igitur, tuis parendo praeceptis, prioribus libris legis, novissime ad Deuteronomium Moysi considerandum perveni Haec sunt verba - Principium ergo istius libri quodammodo titulus videtur esse atque index totius operis, quia personam indicat factoris et opus factum) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Exodum [una cum epistola praefatoria ad Frechulfum ] (Inter ceteras scripturas, quas Pentatheucus legis continet, merito liber Exodi eminet Haec sunt nomina - Quid ergo isti undecim filii Iacob, qui ingressi sunt cum eo in Aegyptum, sive magis duodecim, addito videlicet Ioseph, significant, nisi apostolorum ordinem) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Ezechielem [una cum epistolis praefatoriis Hlotarii ad Hrabanum et Hrabani ad Hlotarium ] (Quantum vos animi mei intentio diligat, Deus testis est; quia et hic vobis semper prospera adesse, et in futura vita aeterna bona succedere desidero... Et factum est - (Gregorius:) Usus propheticae locutionis est, ut prius personam, tempus locumque describat, et postmodum mysteria dicere prophetiae incipiat... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Genesim [una cum epistola praefatoria ad Frechulfum ] (Magnorum virorum conamen antiquitus fuit, ut invicem scribendo sua provocarent studia et exercerent ingenia In principio creavit - Plurima super rerum natura Graecorum philosophi disputarunt. Sed nullus apud eos sermo fixus habetur et stabilis, priore semper a sequente deiecto) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Hieremiam et Lamentationes [una cum epistola praefatoria ad Lotharium I imperatorem ] (Post commentariolos, quos mea parvitas in Eptaticum et in libros Regum atque in Paralipomenon edidit Verba Ieremiae - (Hieronymus:) Ceteri prophetae, ut Isaias, Osee, Ioel, fuerunt ante captivitatem decem tribuum Israel) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Leviticum [una cum epistola praefatoria ad Frechulfum ] (Arduum opus et ultra proprias vires me aggredi iam pridem iussisti, ut quinque libros Mosaicae legis, quos Hebraei Torach appellant, sensu spiritali tibi per ordinem exponerem Vocavit autem - (Hesychius:) Quod non diligat Deus sacrificia ea, quae de sacrificiis Iudaeis praeceperit, demonstrat Isaias, dicens (Is 1, 10): Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in libros Regum [una cum epistola praefatoria ad Hilduinum abbatem et sacri palatii archicapellanum ] (Cum venerationem tuam, sancte pater, ubique excellentem sentiamus, et pluribus profectuosam esse compertum habeamus... Fuit vir unus - Dicamus primum de generatione prophetae secundum historiam, ut postea continuatim allegoriam eius inseramus... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in librum Esther [una cum epistolis praefatoriis ad Iudith et Ermengardam ] (Liber Esther, quem Hebraei inter hagiographa annumerant, multipliciter Christi et ecclesiae sacramenta in mysterio continet... Memor clementiae vestrae et mansuetudinis, qua me praeterito tempore in Mogontiaco oppido indignum suscepistis... In diebus Assueri - Historiam Esther non solum divini libri, sed et Iosephi Antiquitatum continent, licet in aliquibus historica narratione differant... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in librum Iosuae [una cum epistola praefatoria ad Fridurichum episcopum ] (Studium tuum ac diligentiam in sacrarum Scripturarum meditatione plures, qui sanctitatem tuam noverunt, laudant... Et factum est - Donavit Deus nomen, quod est super omne nomen (Philipp 2, 9) Domino et salvatori nostro Iesu Christo... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in librum Iudicum et Ruth [una cum epistola praefatoria ad Humbertum episcopum ] (Acceptis litteris sanctitatis tuae, quas ad parvitatem meam dirigere voluisti, valde gavisus sum... Post mortem Iosue - In fine libri Iesu Nave breviter narrator porrexit historiam, quousque filii Israel ad colendos deos alienos declinaverunt... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in librum Paralipomenon [una cum epistola praefatoria ad Ludovicum Germanicum ] (Cum saepius iam dudum per alios audirem in cultu pietatis vos esse devotissimum atque strenuissimum Dei famulum Adam, Seth - Decimus ab Adam Noe fuit, sicut in libro Geneseos manifeste ostensum est, et in capite Paralipomenon similiter emicat) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Matthaeum [una cum epistola praefatoria ad Haistulfum archiepiscopum ] (Memor illius praecepti, quod per vas sibi aptum olim sapientia protulit, dicens (Eccli 7, 31): In tota anima tua time Deum, et sacerdotes eius sanctifica Expositionem scripturus in evangelium beati Matthaei, opportunum esse iudicavi ... Liber generationis - (Augustinus:) Quo exordio suo satis ostendit, generationem Christi secundum carnem se suscepisse narrandam) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Numeros [una cum epistola praefatoria ad Frechulfum ] (Numerorum librum multiplicibus mysteriorum obscuritatibus involutum sanctorum patrum sententiae produnt Locutusque est Dominus - Iuxta finem Exodi, ubi de erectione tabernaculi narratur, ita scriptum est (Exod 40, 15): Igitur mense primo anni secundi) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De computo [una cum epistola praefatoria ad Marcharium ] (Quia te, venerande praeceptor, saepius audivi de numeris disputantem... Legimus scriptum in Proverbiis: «Melior est sapientia cunctis preciosissimis»... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De institutione clericorum [una cum epistola praefatoria ad Haistulfum archiepiscopum ] (Ecclesia ergo Dei catholica, quae per totum orbem dilatata diffunditur... Cum te, sancte pater, pro merito summe pietatis plurimi venerentur... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De rerum naturis [una cum epistolis praefatoriis ad Hemmonem episcopum et Ludovicum Germanicum ] (Memor boni studii tui, sancte Pater, quod habuisti in puerili atque iuvenili aetate... Audita bona opinione vestra, quae praedicatur per totas Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
In honorem sanctae crucis [una cum epistola praefatoria ad Hattonem ] (Sedis apostolicae princeps, lux aurea Romae... Librum sanctae crucis, quem te adhortante inchoavi... Ast soboles Domini et Dominus dominantium ubique, hic... Hortatur nos Hrotsvit Gandeshemensis canonissa n. 935 ca., m. 975 ca. ,
Theophilus (Postquam lux fidei crescens per climata mundi... ) Humbertus Silvae Candidae cardinalis episcopus n. saec. X ex., m. 5-5-1061 ,
Adversus simoniacos libri tres Humbertus Silvae Candidae cardinalis episcopus n. saec. X ex., m. 5-5-1061 ,
Epistola Leonis Achridensis ad Iohannem episcopum Tranensem [translatio ex graeco ] Idalius Barcinonensis episcopus sedit 666-689 ca., m. 689 ,
Epistolae duae [ca . 689] (Recordatione ad Iulianum peccaminum pavidus... Opus egregium quod non solum... ) Ildephonsus Toletanus archiepiscopus pseudo ,
Sermones Ildephonsus Toletanus archiepiscopus v. 657, m. 23-1-667 ,
De cognitione baptismi Ildephonsus Toletanus archiepiscopus v. 657, m. 23-1-667 ,
De virginitate perpetua beatae Mariae (Deus, lumen verum qui illuminas... ) Iohannes Canaparius n. 950 ca., m. 12-10-1004 ,
Passio sancti Adalberti martyris Christi (?) (Est locus in partibus Germaniae, dives opibus, prepotens armis ferocibusque viris, quem incole Sclavoniam cognomine dicunt... Est locus in partibus Germaniae, dives opibus, prepotens armis virisque ferocibus, Iohannes Sancti Arnulfi Metensis abbas v. 960, m. 977/984 ,
Vita Iohannis Gorziensis abbatis (Nostrum in omnibus, quae piae, probae vel honestae vitae sunt... Praecepta saecularis doctrinae, quae rhetorica dicitur, in personis singulis demonstrandis... ) Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 ,
De caelesti hierarchia [opus Dionysii pseudo Areopagitae; translatio ex graeco] Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Allegoriae quaedam Sacrae Scripturae Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Chronica Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
De fide catholica contra Iudaeos [ad Florentinam sororem suam libri duo] (Iudaei nefaria incredulitate Christum Dei filium abnegantes... ) Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Etymologiarum libri XX Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Historia Gothorum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Quaestiones in Vetus Testamentum Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Sententiarum libri III Iulianus Toletanus archiepiscopus n. 642, m. 6-3-690 ,
Antikeimenon libri duo (Interrogatio. Cum in Genesi septem primi dies legantur, per quos deus universam creationem perfecit... ) Iulianus Toletanus archiepiscopus n. 642, m. 6-3-690 ,
De comprobatione aetatis sextae (Accedam ad te, Domine... Peritorum mos est iste medicorum... Nascentis fidem ecclesiae... ) Iulianus Toletanus archiepiscopus n. 642, m. 6-3-690 ,
Historia de Wambae regis Gothorum Toletani expeditione (Solet virtutis esse praesidio) Lanfrancus Cantuariensis archiepiscopus n. 1010 ca., m. 28-5-1089 ,
Commentarius in omnes Pauli epistolas Leo Acridanus m. 1055/1056 ,
Epistola ad Iohannem episcopum Tranensem Messianus presbyter saec. VI ,
Vitae sancti Caesarii episcopi Arelatensis liber secundus [una cum Stephano Arelatensi diacono] (Messianus presbyter et Stephanus diaconus dixerunt: De s. beatissimique patris et sacerdotis) Milo Elnonensis monachus m. 871/872 ,
Vita sancti Amandi metrica (Accipe Karle precor carmen pietate benigna... Salve rector ovans aeterno munere fretus... Perfruitus quondam vestrae mansuetudinis benignissimo affatu, eo scilicet tempore... Festa propinquabant nostri veneranda patroni instabatque dies terrigenis celebris... Arbiter omnipotens, hominum rerumque creator... Viribus exiguis canerem cum, lector, Amandi... Asspirante Deo describens carmine vitam... Hactenus eximios sancti versatus in actus... ) Nicolaus I papa n. 820 ca., m. 13-11-867 ,
Epistolae Odo Cluniacensis abbas n. 878/879, m. 18-11-942 ,
Vita sancti Geraldi comitis Auriliacensis (Affectu recolendo pro suis meritis domno Aimoni abbati, conseruus fratrum Odo perpetuam salutem in Domino. Libellus, uenerabilis pater, quem de conuersatione et miraculis beati hominis Geraldi... Plerique dubitare solent utrum uera sint quae de beato Geraldo referuntur... Vir igitur Domini Geraldus ea parte Galliarum quae ab antiquis Caeltica uocabatur oriundus fuit... ) Othlo Sancti Emmerammi Ratisponensis monachus n. 1010 ca., m. post 23-11-1070 ,
De cursu spirituali Othlo Sancti Emmerammi Ratisponensis monachus n. 1010 ca., m. post 23-11-1070 ,
De tribus quaestionibus Othlo Sancti Emmerammi Ratisponensis monachus n. 1010 ca., m. post 23-11-1070 ,
Libellus proverbiorum Othlo Sancti Emmerammi Ratisponensis monachus n. 1010 ca., m. post 23-11-1070 ,
Liber visionum Paschasius Radbertus n. 790 ca., m. post 851 ,
De corpore et sanguine Domini Paschasius Radbertus n. 790 ca., m. post 851 ,
Expositio in Evangelium Matthaei Paschasius Radbertus n. 790 ca., m. post 851 ,
In lamentationes Hieremiae prophetae Paulinus Aquileiensis patriarcha n. ante 750, m. 11-1-802 ,
Contra Felicem Urgellitanum episcopum libri tres Paulus Albarus Cordubensis n. 800 ca., m. 861 ,
Epistolae Petrus Damiani n. 1007, m. 22/23-2-1072 ,
Epistolae Petrus Damiani n. 1007, m. 22/23-2-1072 ,
Sermones Petrus Damiani n. 1007, m. 22/23-2-1072 ,
Vita beati Romualdi (Adversum te prorsus, immunde munde, conquerimur quia habes intolerabilem stultorum sapientium turbam tibi facundam, Deo mutam Romualdus igitur Ravennae civitatis oriundus ex illustrissima ducum fuit stirpe progenitus) Prudentius Trecensis episcopus sedit 843-861, m. 861 ,
Annales Bertiniani [ab a. 835 usque ad a. 861] Radulphus Glaber n. 990 ca., m. 1046/1047 ,
Historiarum libri quinque Ratherius Veronensis episcopus n. 887, m. 974 ,
Qualitatis coniectura [a. 966] (Cogor per omnes actus, sermones, intentiones insuper meas, osorum cavillationibus respondere... ) Regino Prumiensis abbas n. 840 ca., m. 915 ,
Chronica (Excellentissimi ingenii et totius philosophiae studiis multipliciter insignito domno Adalberoni episcopo Regino, quamvis omnium christicolarum extremus... Anno imperii Octaviani Caesaris XLII. Iesus Christus filius Dei natus est... ) Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Expositio in Psalmos Remigius Autissiodorensis monachus n. 841 ca., m. 2-5-908 ,
Expositio super Genesim (?) (Scriptores Hebraeorum hic mos esse traditur, ut voluminibus, quae componunt... ) Richerius Sancti Remigii Remensis monachus fl. saec. X ex./XI in. ,
Historiae Rimbertus Hamburgensis et Bremensis archiepiscopus n. 830 ca., m. 11-6-888 ,
Vita Anskarii (Dominis sanctissimis... Diu per Domini gratiam pastoris boni munere... Cuius (al.: «Bb. patris Anskarii») religionis sanctitas, divina largiente gratia... ) Rusticus Helpidius m. 524/533 ,
Tristicha historiarum Testamenti Veteris et Novi Sedulius Scotus fl. 848-874, m. post 858 ,
Carmina Sedulius Scotus fl. 848-874, m. post 858 ,
Collectaneum in omnes beati Pauli epistolas Sedulius Scotus fl. 848-874, m. post 858 ,
Liber de rectoribus christianis Socrates Constantinopolitanus, Fortleben ,
Historia ecclesiastica Sozomenus, Fortleben ,
Historia ecclesiastica Stephanus Arelatensis diaconus saec. VI ,
Vitae sancti Caesarii episcopi Arelatensis liber secundus [una cum Messiano presbytero] (Messianus presbyter et Stephanus diaconus dixerunt: De s. beatissimique patris et sacerdotisMessianus presbyter et Stephanus diaconus dixerunt: De s. beatissimique patris et sacerdotis) Stephanus III papa sedit 768-772 ,
Epistolae Taio Caesaraugustanus episcopus n. 600 ca., m. ante 683 ,
Sententiarum libri quinque Theodoretus Cyrensis episcopus, Fortleben ,
Historia ecclesiastica Thietmarus Merseburgensis episcopus n. 25-7-975, m. 1-12-1018 ,
Chronicon Venantius Fortunatus n. 530, m. 601 ,
Carmina Venantius Fortunatus n. 530, m. 601 ,
Vita et virtutes sancti Hilarii (Domino Pascentio papae Fortunatus religiosi pectoris studio - Cume veteres et infidelium conditores... Domino Pascentio papae Fortunatus religiosi pectoris studio - Igitur b. Hilarius Pictaviensis urbis... ) Venantius Fortunatus n. 530, m. 601 ,
Vita sancti Germani (B. igitur Germanus, Parisiorum pontifex, territorii Augustidunensis indigena... ) Walahfridus Strabo n. 808/809, m. 18-8-849 ,
Libellus de exordiis et incrementis quarundam in observationibus ecclesiasticis rerum Scheda N: 29 - 5143
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-les-auteurs-chrétiens-latins-du-moyen-age-sur-les/539095
Veronika von Büren Vulfinus et le manuscrit Paris, BNF, Lat. 7641 Aevum 87 (2013) 323-41
Abstract
Dall'analisi di quello che costituiva il primo foglio del ms. Paris, BNF, lat. 7641, oggi frontespizio della collezione frammentaria delle lettere indirizzate da papa Nicola I all'arcivescovo Adone di Vienne e conservate nel ms. Vat. Reg. lat. 566, f. 50, l'A. ricostruisce la genesi del codice, attraverso l'analisi dei testi in esso contenuti. Il recto del foglio, infatti, presenta la scritta
Codex tituli Sci Marcelli (? 510) , in cui gli studiosi hanno riconosciuto l'
ex libris di una chiesa dedicata, appunto, al santo, luogo quindi di possibile origine del manoscritto stesso. Tra queste la più probabile appare la chiesa di s. Marcello di Die, nella diocesi di Vienne, di cui fu vescovo Vulfino, autore di una
Vita dedicata al santo. Il manoscritto ha raggiunto verso la metà del IX secolo lo scriptorium di Reims, dove fu conosciuto da Sedulio Scoto; da un esame paleografico sembra essere stato realizzato agli inizi del IX sec. nell'entourage dell'abate di Saint Denis, Fardolfo. Esso è costituito da due parti, di cui la prima contiene il glossario
Abavus maior (ff. 1-74v), i
Synonyma dello pseudo-Cicerone (ff. 74v-81v), i
Proverbia di Publilio Siro (ff. 81v-84r), le glosse, incomplete e in lingua tedesca, estratte dalle
Formulae spiritalis intelligentiae di Eucherio di Lione (ff. 84v-85v) e frammenti del
Diatessaron di Taziano il Siro. La seconda è costituita da un commento a Orazio dell'XI secolo.
Riduci
Argomenti e indici Vulfinus Diensis episcopus saec. VIII/IX Abavus Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 Cicero M. Tullius pseudo, Fortleben Fardulfus Sancti Dionysii abbas sedit 792-806, m. 22-12-806 Glossa in Horatium [Paris, BNF, lat. 7641] Horatius, Fortleben Marcellus Diensis episcopus v. 463 Sedulius Scotus fl. 848-874, m. post 858 Eucherius Lugdunensis episcopus, Fortleben ,
Formulae spiritalis intelligentiae Nicolaus I papa n. 820 ca., m. 13-11-867 ,
Epistolae Publilius Syrus, Fortleben ,
Sententiae Tatianus Syrus, Fortleben ,
Diatessaron Vulfinus Diensis episcopus saec. VIII/IX ,
Vita de sancto Marcello episcopo Diensi in Gallia (Ad gloriam Dei referendum est... B. Marcellus quondam incola fuit Avennicae civitatis... )
Manoscritti
Scheda N: 35 - 4109
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-vulfinus-et-le-manuscrit-paris-bnf-lat-7641/652414
*
Lidia Capo Il «Liber pontificalis», la Chiesa Romana e il rapporto con il potere pubblico in Das Buch der Päpste - Liber pontificalis. Ein Schlüsseldokument europäischer Geschichte cur. Klaus Herbers - Matthias Simperl , Freiburg i.Br.-Basel-Wien, Herder Verlag 2020 (Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde und Kirchengeschichte. Supplementheft 67) pp. 496, 246-69
Abstract
L'A. ripercorre le grandi vicende storiche del rapporto tra la chiesa romana e il pubblico potere, con l'intento, da un lato, di spiegare le complesse vicende della chiesa e della città di Roma e dall'altro di tentare di capire le ragioni e le modalità di scrittura dell'opera, soprattutto nella parte che l'A. considera sotto questo aspetto la più problematica, che è quella del IX secolo. Le vicende politiche del papato in quel periodo appaiono spinte e accelerate dal legame con l'impero carolingio, ma al tempo stesso sono mosse da un processo culturale romano che si può ben seguire tramite il ricco materiale epistolare durante i pontificati di Niccolò I, Adriano I, Giovanni VIII e ancora di Stefano V. Sono testi che mettono in evidenza una raffinata coscienza del valore della tradizione, cristiana e romana. I papi della seconda metà del IX secolo sono il prodotto di un'ascesa generale del contesto culturale della chiesa romana, di cui il
Liber pontificalis è il riflesso e la testimonianza. Il
Liber pontificalis si trasforma, assumendo il compito di rendere conto non soltanto dell'attività materiale dei papi a favore delle chiese ma della loro affermazione politica, nell'ambito di un quadro generale che si sta allargando. Se con Leone IV e Benedetto III l'attenzione del
Liber si concentra ancora su Roma, con Niccolò I e Adriano II il
Liber diventa un «convinto strumento della 'politica' dei papi, un veicolo delle loro idee, obiettivi e valori, un'opera quindi che riscopre il senso e l'utilità della storiografia pubblicistica». Si tratta di un processo in cui ha agito da protagonista una personalità come Anastasio Bibliotecario, ma non soltanto, come dimostra la
Vita di Benedetto III, il cui valore testuale non può essere attribuito ad Anastasio, poiché contiene nel tratto iniziale proprio la sua esecrazione. Tra gli autori e le opere qui menzionati:
Annales regni Francorum , l'
Historia Langobardorum Beneventanorum di Erchemperto, la
Vita di Gregorio Magno di Giovanni Immonide, l'
Epitaphium Arsenii di Pascasio Ratberto. (Agostino Paravicini Bagliani)
Riduci
Argomenti e indici Liber pontificalis Anastasius Bibliothecarius n. 800/817, m. 879 ca. Annales regni Francorum Benedictus III papa sedit 29-9-855, m. 7-4-858 Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 Hadrianus I papa Hadrianus II papa n. 792, m. 872 Leo IV papa sedit 847-855, m. 17-7-855 Wala Corbeiensis et Bobiensis abbas m. 836 Erchempert m. post 889 ,
Historia Langobardorum Beneventanorum (Langobardorum seriem, egressum situmque regni, hoc est originem eorum, vel quomodo de Scandanavia insula egressi ad Pannoniam... ) Hadrianus I papa sedit 772-795 ,
Epistolae Iohannes Hymmonides n. 825 ca., m. 30-6-876/16-12-882 ,
Vita sancti Gregorii Magni (Gregorius genere romanus, arte philosophus... ) Iohannes VIII papa sedit 872-882, m. 16-12-882 ,
Registrum epistolarum Nicolaus I papa n. 820 ca., m. 13-11-867 ,
Epistolae Paschasius Radbertus n. 790 ca., m. post 851 ,
Epitaphium Arsenii (Pascasius. Saepe mecum, frater Severe, tacitus... ) Stephanus V papa sedit 885, m. 14-9-891 ,
Registrum epistolarum
Scheda N: 42 - 2802
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-il-liber-pontificalis-la-chiesa-romana-e-il-rappo/770659