A imagem do tempo. Livros manuscritos ocidentais. Museu Calouste Gulbenkian Lisboa, Galeria de exposições temporárias, 31 de Março a 2 de Julho 2000 cur. Aires Augusto Nascimento , praef. João Castel-Branco Pereira , Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian 2000 pp. 485
Abstract
Catálogo da exposição de manuscritos (e alguns incunábulos)
... Leggi tutto Catálogo da exposição de manuscritos (e alguns incunábulos) relacionados com a representação, o estudo, a teorização e a iconografia do tempo. Assinalam-se à parte os 7 núcleos da exposição, em torno dos temas: o tempo antes do tempo; a medição do tempo; o tempo sacralizado; o tempo do homem: memória e história; o tempo do direito; o tempo resgatado; o tempo para além do tempo. Cada um destes núcleos integra descrições de manuscritos provenientes de diversas bibliotecas e em particular a colecção de manuscritos, fragmentos e «Livros de horas» do Museu da Fundação Calouste Gulbenkian, enquadradas por estudos de A.A. Nascimento, J.A.M. Ramos, A. Miranda, H. Peixeiro, M. Ferreira, J.O. Bragança, M.R.T. Barata, M. Albuquerque, A. Couto, A. Borges. No final encontram-se um ensaio filosófico sobre a vivência humana do tempo por P.M.S. Alves, a Bibliografia e índices das obras expostas, dos títulos de obras, de autores e de iluminadores. (José Francisco Meirinhos)
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 22 - 13098
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/a-imagem-do-tempo-livros-manuscritos-ocidentais-mu/395430
A medição do tempo in A imagem do tempo. Livros manuscritos ocidentais. Museu Calouste Gulbenkian Lisboa, Galeria de exposições temporárias, 31 de Março a 2 de Julho 2000 cur. Aires Augusto Nascimento , praef. João Castel-Branco Pereira , Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian 2000 pp. 485, 75-164 tavv.
Abstract
Integram-se aqui diversos contributos em torno da questão da representação e medição do tempo nos textos e na iconografia medievais: «A medição do tempo e os calendários» (M. Ferreira); «Calendário: um quadro cronológico instável, ou a difícil racionalização do tempo», «Estrutura de uma folha de calendário medieval», «Nomes dos meses e dos dias da semana», «A iconografia dos meses nos calendários medievais», «O início do ano: uma data sem consensos», «A iconografia do ano: figurações e domínio astrológico» (todos por A.A. Nascimento); «A roda da fortuna» (H. Peixeiro); «A medida do tempo» (A.A. Nascimento); «Os intrumentos de medir o tempo» (H. Peixeiro); «Ciclos de tempo e a recuperação das dinámicas perdidas; ano sabático e jubileu» (A.A. Nascimento). A estes estudos estão anexas notas de análise de manuscritos expostos, em particular de
Livros de horas e
Calendários , e alguns textos em destaque, sobre o tema, de autores como Martinho de Braga ou a carta de Teodorico a Boécio, entre outros. (José Francisco Meirinhos)
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 22 - 11582
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/a-medição-do-tempo/395433
Walter Achilles Monatsbildzyklen in Hildesheimer Prachthandschriften des 13. Jahrhunderts Hildesheim, Gerstenberg 2003 pp. 84 (Quellen und Dokumentationen zur Stadtgeschichte Hildesheims 14)Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 26 - 12702
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-monatsbildzyklen-in-hildesheimer-prachthandschrif/463746
Jole Agrimi Tecnica e scienza nella cultura medievale. Inventario dei manoscritti relativi alla scienza e alla tecnica medievale (secc. XI-XV): Biblioteche di Lombardia Firenze, La Nuova Italia 1976 pp. XIX-239 (Pubblicazioni del Centro di studi del pensiero filosofico del Cinquecento e del Seicento in relazione ai problemi della scienza. II. Strumenti bibliografici 4)
Abstract
Catalogo di 271 mss., appartenenti a una decina di biblioteche. Riguardano soprattutto: alchimia, astronomia, cronologia, farmacologia e medicina
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 1 - 2618; R - M
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-tecnica-e-scienza-nella-cultura-medievale-inventa/210093
*
Angelsächsisches Erbe in München. Anglo-Saxon Heritage in Munich. Angelsächsische Handschriften, Schreiber und Autoren aus den Beständen der Bayerischen Staatsbibliothek in München. Anglo-Saxon Manuscripts, Scribes and Authors from the Collections of the Bavarian State Library in Munich cur. Hans Sauer , Wien-Berlin-Bruxelles-Frankfurt a.M.-Bern-New York-Oxford, P. Lang 2005 pp. 119 tavv.
Abstract
Aus Anlass der Münchener Tagung der International Society of Anglo-Saxonists im Jahr 2005 (mit dem Thema «England und der Kontinent») wurde eine Ausstellung vom 1. bis zum 24. August organisiert, in der Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek ausgestellt wurden, die entweder aus dem angelsächsischen England stammten oder Bezüge zum angelsächsischen Raum zwischen 450 und 1066 aufweisen. Dem vorliegenden Ausstellungskatalog geht eine Einleitung von C. Schreiber («Introduction: Anglo-Saxon Heritage in the Bavarian State Library», S. 13-31) voraus. Hierin beschreibt sie zunächst die Ursprünge der Missionierung Bayerns mit Hinweisen auf Eustasius v. Luxueil, Emmeram v. Regensburg, Rupert v. Salzburg oder Corbinian v. Freising und - nicht zu vergessen - Bonifaz, beleuchtet die ersten bayerischen Klostergründungen wie St. Peter (Salzburg), St. Emmeram (Regensburg), Weihenstephan (bei Freising), Wessobrunn, Tegernsee und Benediktbeuern, erörtert die Verbreitung der angelsächsischen Schrift auf dem Kontinent, insb. im Südosten Deutschlands, bzw. die deutsch-insulare Schriftprovinz und analysiert im Anschluss die angelsächsischen (kulturellen) Einflüsse im Allgemeinen wie z. B. auf die karolingische Reform oder im Rahmen der Rezeption angelsächsischer Autoren in Bayern. Abschließend skizziert die Vf. die Geschichte der Bayerischen Staatsbibliothek und deren Handschriftenbestand. Im folgenden illustrierten Katalog (von B. Ebersperger und A. Schröcker), der eine kodikologische, paläographische sowie inhaltliche Beschreibung (dt. und engl.) der Textzeugen mit Verweisen auf Sekundärliteratur enthält, werden die ausgestellten Handschriften in vier Gruppen eingeteilt: Angelsächsische Hss.: lat. 29270/2 (Ende VII. Jh.):
Evangelia (Lc); 29270/9 (Anfang VIII. Jh.):
Evangelia (Io); 29336/1 (Ende X. Jh./Anfang XI. Jh.):
Psychomachia des Prudentius; kontinentale Hss. in angelsächsischer Schrift: lat. 6237 (a. 764/783):
Homiliae in Ezechielem Gregors d. Gr.; 6433 (a. 764/783): Florilegium; 6297 (um 783):
Moralia in Iob Gregors d. Gr.; 14653 (3. Drittel VIII. Jh.):
Tractatus in evangelium Iohannis des Augustinus; 14641 (Ende VIII. Jh.):
Tabulae paschales ,
Annales Fuldenses antiquissimi ; 6298 (Ende VIII. Jh.):
Homiliae des Caesarius v. Arles; 14210 (1. Drittel IX. Jh.):
De institutione clericorum des Hrabanus Maurus; kontinentale Hs. mit altenglischen Glossen: germ. 187 III (1. Drittel IX. Jh.):
Glossarium (
Werden II ); angelsächsische Autoren: lat. 13581 (um 820):
Explanatio Apocalypsis des Alcuin,
Epistulae Alcuini ; 12741 (a. 830-834):
Biblia ; 6407 (Anfang IX. Jh.):
De rhetorica und
De dialectica des Alcuin; 14614 (um 820):
Sermo de passione Domini des Candidus,
Expositio in ecclesiasten des Alcuin; 6389 (3. Viertel IX. Jh.):
De locis sanctis des Beda,
Sermo de passione Domini des Candidus; 18120 (Mitte XI. Jh.):
Homiliarium evangelii libri II des Beda; 14387 (Mitte IX. Jh.):
De orthographia des Beda; 14725 (1. Viertel IX. Jh.):
De temporum ratione des Beda; 23486 (XI. Jh.):
De laude virginitatis metrica des Aldhelm; 19440 (2. Hälfte/3. Viertel XI. Jh.): Varia grammatica et theologica; 15817 (2. Viertel IX. Jh.): die Predigten
De pastoribus und
De ovibus des Augustinus,
Vita s. Cuthberti ; 1086 (1. Viertel IX. Jh.):
Vita s. Bonifatii des Willibald,
Vitae ss. Willibaldi et Wunnibaldi des Hugeburc; 8112 (Ende VIII. Jh./2. Viertel IX. Jh.) und 830 (a. 1497):
Epistulae des Bonifaz. In einem eigenen Abschnitt (
Manuscripts of Bede's Historia ecclesiastica gentis Anglorum in the Bayerische Staatsbibliothek, Munich , S. 89-100) widmet sich J.A. Westgard den Münchner Überlieferungsträgern der
Historia ecclesiastica des Beda unter inhaltlichen und kodikologischen Gesichtspunkten, wobei auch die Provenienz berücksichtigt sowie auf Sekundärliteratur verwiesen wird: lat. 118 (a. 1549): auch die
Historia Hierosolimitana des Jacques de Vitry; lat. 1207 (olim 18198; a. 1477/1479): auch
Chronicon de duabus civitatibus des Otto v. Freising, die Goldene Bulle Karls IV. Abschließend gibt der Vf. noch eine Auflistung der Münchner Handschriften, in denen die
Historia ecclesiastica des Beda fragmentarisch überliefert ist: lat. 701 (XIV. Jh.); 4547 (XI. Jh.); 5257a (XIII. Jh.); 13100 (XII./XIII. Jh.); 13501 (XIV. Jh.); 14603 (XVI. Jh.); 22254 (XII. Jh.); 23486 (XI. Jh.); 23622 (XIII. Jh.); 27405 (1. Hälfte XVI. Jh.). Eine Bibliographie sowie eine Karte der angelsächsischen Missionstätigkeit auf deutschem Boden runden den Band ab. (Michael Bachmann)
Riduci
Argomenti e indici München, Cataloghi di manoscritti Annales Fuldenses antiquissimi Apocalypsis, Biblia sacra, FORTLEBEN Benediktbeuern, Benedettini Biblia sacra, FORTLEBEN Bonifatius (Winifridus) Moguntinus episcopus n. 675 ca., m. 5-6-754 Computo e calendari Corbinianus Frisingensis episcopus m. 725 Cuthbertus Lindisfarnensis episcopus n. 634 ca., m. 687 Ecclesiastes, Biblia sacra, FORTLEBEN Emmerammus in Baioaria episcopus et martyr VII-VIII saec. Eustasius Luxoviensis abbas m. 629 Evangelia, Biblia sacra, FORTLEBEN Filosofia e teologia Florilegia Grammatica Hiezechiel, Biblia sacra, FORTLEBEN Iob, Biblia sacra, FORTLEBEN Lessicografia Lucas, Biblia sacra, FORTLEBEN Missioni Regensburg, Benedettini Rupertus Wormatiensis et Salisburgensis ep. Salzburg, Benedettini Salzburg, Hirsau, Congregazione benedettina di Tegernsee, Benedettini Weihenstephan, Benedettini Wessobrunn, Benedettini Willibaldus Eichstetensis episcopus n. ca. 700, m. 7-7-787 Wynnebaldus Heidenheimensis abbas m. 761 Adamnanus Hiiensis abbas n. 623/624, m. 23-9-704 ,
De locis sanctis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De dialectica (Me lege, qui veterum cupias cognoscere sensus... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Disputatio de rhetorica et de virtutibus Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Epistolae Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Explanatio Apocalypsis per interrogationem et responsionem (?) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Expositio in Ecclesiasten Aldhelmus Scireburnensis episcopus n. 640 ca., m. 25-5-709 ,
Carmen de virginitate (et De octo principalibus vitiis) Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Sermones Augustinus Aurelius, Fortleben ,
Tractatus in Evangelium Iohannis Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De locis sanctis [retractatio ex opere Adamnani] (Descripsi breviter finesque situsque locorum... ) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De orthographia Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
De temporum ratione Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Historia ecclesiastica gentis Anglorum (Vilfridus hic magnus requiescit corpore praesul) Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 ,
Homeliarum evangelii libri II Bonifatius n. 675 ca., m. 5-6-754 ,
Epistolae [37] Caesarius Arelatensis episcopus n. 470 ca., m. 27-8-542 ,
Sermones [238] Candidus v. 793, m. 804 ca. ,
Expositio de passione Domini Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Homiliae in Hiezechihelem Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Moralia in Iob Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
De institutione clericorum [una cum epistola praefatoria ad Haistulfum archiepiscopum ] (Ecclesia ergo Dei catholica, quae per totum orbem dilatata diffunditur... Cum te, sancte pater, pro merito summe pietatis plurimi venerentur... ) Hugeburc monacha fl. 778 ,
Vita sancti Willibaldi (Venerandis immoque in Christo carissimis omnibus... Primum igitur venerabilem summique Dei sacerdotis atque pontificis primordium... ) Hugeburc monacha fl. 778 ,
Vita sancti Wynnebaldi (Originem vitae exordiumque virtutum... ) Iacobus de Vitriaco n. 1160/1170, m. 1-5-1240 ,
Historia Hierosolymitana abbreviata [a. 1216-1223/1224, libri duo: I «Historia orientalis»; II «Historia occidentalis» ] (Terra sancta promissionis, Deo amabilis et sanctis angelis venerabilis et universo mundo admirabilis, a Deo electa Cum igitur orientalis ecclesia, que quondam a finibus terre uenit audire sapientiam Salomonis) Karolus IV imperator n. 14-5-1316, m. 29-11-1378 ,
Bulla aurea Otto I Frisingensis episcopus n. 1111 ca., m. 22-9-1158 ,
Chronica de duabus civitatibus (Petivit vestra imperialis maiestas a nostra parvitate, quatenus liber, qui ante aliquot annos de mutatione rerum a nobis ob nubilosa tempora conscriptum est... Gestarum rerum ab Adam protoplasto usque ad tempus nostrum seri Prudentius, Fortleben ,
Psychomachia Willibaldus Moguntinus presbyter fl. 760 ca. ,
Vita sancti Bonifatii (Dominis ss. ... Lullo et Megingozo... Praecepto piae paternitatis vestrae... Inlustrem igitur ac vere beatam s. Bonifatii summi pontificis... )
Luoghi: Baviera Benediktbeuern Freising Germania Regensburg Salzburg Tegernsee Weihenstephan Wessobrunn
Manoscritti
München, Bayerische Staatsbibliothek, Cgm 187 III München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29270/2 (olim 29155e) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29270/9 (olim 29155d) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 830 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 118 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 1207 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6433 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6298 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29336/1 (olim 29031b) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 15817 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14387 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6407 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 8112 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14725 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 19440 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 22254 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 1086 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 23486 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6237 (Fris. 37) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13581 (Rat. Dom. 181) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14641 (Em. G 25) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4547 «Alani Homiliarium» München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6297 (Fris. 97) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14614 (Em. F 117) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 12741 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14653 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6389 (Fris. 189) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13501 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14210 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18120 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 701 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 5257a München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13100 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14603 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 23622 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 27405 Scheda N: 28 - 11898
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/angelsächsisches-erbe-in-münchen-anglo-saxon-herit/505648
Daniel Anlezark Understanding Numbers in London, British Library, Harley 3271 ASE 38 (2009) 137-55
Abstract
The A. treats the content of an Anglo-Saxon manuscript intended to facilitate the study of Latin through its inclusion of Ælfric's Latin-Old English grammatical writings and other texts, a manuscript which also contains a number of pedagogical texts addressing other subjects: prognostics, computistics, additional concerns involving arithmetic, and so on. Palaeographical analysis has identified fourteen scribal hands in the composite volume. The A. here concentrates on the contributions of a single scribe, one who has added notes addressing a diverse range of subjects on blank spaces extending intermittently across the volume. Apart from this scribe's annotations treating arithmetic and pedagogy, the additions show an abiding interest in the fortunes of the Jews, reflecting the «the belief that Christians had replaced Jews as God's chosen people ... as an anticipation of apocalyptic fulfilment, when the Jewish people would finally accept Christ».
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 32 - 7814
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-understanding-numbers-in-london-british-library-h/601378
Mario Arnaldi L'antico orologio solare del duomo di Cesena GI 2, 7 (2004) 9-14
Abstract
L'A. descrive la lastra fittile affissa su un muro interno del duomo di Cesena e rinvenuta durante i lavori di restauro avvenuti nel 1959. Sulla superficie della lastra sono incisi il disegno di un orologio solare e un'epigrafe, dei quali già informa un ms. del 1681 (Cesena, Bibl. Malatestiana, 164 3/A, ff. 39r-43v). La datazione dell'epigrafe rimane tuttora incerta, compresa fra i secoli VIII e XI. Il disegno dell'orologio solare richiama una notevole somiglianza con i motivi decorativi bizantineggianti di Ravenna. Un'ipotesi di studio è che si tratti di un orologio solare orizzontale, tipologia questa abbastanza conosciuta intorno all'anno Mille (se ne trova testimonianza in una lettera di Gerberto d'Aurillac al monaco Adam e nel noto «orologio di Achaz», riportato in numerosi mss. delle
Glossae e
Postillae a Isaia di Nicola di Lyra). Una seconda ipotesi vede invece nella lastra cesenate un orologio solare verticale, manufatti senza dubbio non molto comuni, ma presenti in aree geografiche di tradizione bizantina (Puglia, Grecia, Armenia).
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 27 - 5328
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-l-antico-orologio-solare-del-duomo-di-cesena/486304
Mario Arnaldi Le ore «benedettine» e l'orologio solare medievale dell'abbazia dell'Acquafredda GI 3, 8 (2005) 28-35
Abstract
L'orologio solare che un tempo si trovava nell'abbazia dell'Acquafredda (oggi conservato nella sezione medievale della Pinacoteca di Como, dopo essere stato fortuitamente rinvenuto nei magazzini di un museo di Como da B. Arcari e A. Costamagna) si trova inciso su una pietra di forma circolare ed è assai simile all'orologio di Vaucelles descritto in un ms. da Gaspard de Soif, monaco valcellense. Lo studio dell'orologio solare inizia dalla comparazione con le fonti documentarie (la
Regula Magistri , la
Regula Benedicti e il
De temporum ratione di Beda) e prosegue con la comparazione di altri due orologi solari medievali, entrambi in provincia di Siena, uno a Sovicille e l'altro a San Giovanni D'Asso.
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 27 - 5329
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-le-ore-benedettine-e-l-orologio-solare-medievale-/486306
Mario Arnaldi Orologi solari medievali in provincia di Bari GI 1, 4 (2003) 41-6 tavv. 7 carte
Abstract
L'A. propone sette schede descrittive, con particolare attenzione all'indicazione delle dimensioni e dei caratteri epigrafici che accompagnano le meridiane e possono fornire utili spunti per la datazione. Gli orologi presentati si trovano presso le Cattedrali di Santa Maria Assunta di Altamura, San Riccardo di Andria, Santa Maria Maggiore di Barletta, Santa Maria Maggiore di Ruvo di Puglia, il Duomo di San Corrado di Molfetta, il chiostro del monastero di San Benedetto di Conversano e il Tempio di Giano (Santa Maria) di Bisceglie. L'articolo è chiuso da una mappa degli edifici religiosi romanici dotati di orologi in provincia di Bari.
Riduci
Argomenti e indici Computo e calendari Epigrafia
Luoghi: Altamura (Bari) Andria (Barletta-Andria-Trani) Bari Barletta (Barletta-Andria-Trani) Bisceglie (Barletta-Andria-Tranii) Conversano (Bari) Molfetta (Bari) Ruvo di Puglia (Bari)
Scheda N: 25 - 4886
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-orologi-solari-medievali-in-provincia-di-bari/452815
*
Peter Aufgebauer «Ein vielfaches Ärgernis in der Kirche» - Probleme der christlichen Zeitrechnung im Mittelalter in Herrschaftspraxis und soziale Ordnungen im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit. Ernst Schubert zum Gedenken cur. Peter Aufgebauer - Christine van den Heuvel , adiuv. Gerhard Streich - Sabine Graf - Brage bei der Wieden , Hannover, Hahnsche Buchhandlung 2006 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Niedersachsen und Bremen 232) pp. 591, 73-85
Abstract
Ausgehend von der von Roger Bacon 1267 Papst Clemens IV. unterbreiteten Forderung nach einer Kalenderreform (im
Opus maius ) beschreibt der Vf. zunächst die liturgische und wissenschaftliche Problemstellung (die genaue Festlegung der Jahreslänge und die richtige Bestimmung des Äquinoctiums). Er gibt einen Überblick über die verschiedenen Abhandlungen zum
computus und die verschiedenen Reformansätze bis zum Ausgang des Mittelalters und benennt Gründe für das Ausbleiben der Reform bis 1582. (Hartmut Beyer)
Riduci
Argomenti e indici Scheda N: 29 - 5103
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-ein-vielfaches-ärgernis-in-der-kirche-probleme-de/539747