Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Pl. 35 sin. 9
Leggendario abbreviato, forse da attribuirsi a Jacopo da Tresanti, con diversi complementi
orig. Firenze; prov. Firenze, S. Croce, convento OFM; Guido de Leonardis frate OFM; Tedaldo della Casa da Pulicciano frate OFM Il codice è il risultato dell'unione di nove diverse sezioni, avvenuta almeno in parte prima che esso giungesse in possesso di Tedaldo della Casa: oltre a un indice più recente e sommario dell'intero contenuto, stilato sul secondo foglio di guardia dopo l'ex libris Iste liber est conventus sancte Crucis de Florentia Ordinis Minorum , sullo stesso foglio (che era in origine capovolto) sopravvive anche la tabula della raccolta di base (il leggendario con il suo complemento, salvo i testi del fascicolo sostituito: cfr. infra) in ordine alfabetico, che Tedaldo ha poi integrato con i testi delle unità IV-IX. Inoltre al f. 204, entro l'unità VIII, è vergata sul margine superiore la nota di possesso di un altro confratello: fratris Guidonis de Leonardis Ordinis Minorum .
I. ff. 1-64v Leggendario abbreviatoordinamento Alfabetico note Sono raccolte, in ordine alfabetico, leggende per lo più abbreviate o talvolta le voci del Martirologio relative al santo in questione: si indicheranno di volta in volta le voci BHL che appaiono più vicine alle versioni qui presenti, verosimilmente come testi di partenza per la riscrittura. Gamboso (cfr. bibliografia) avanza l'ipotesi che autore del leggendario sia Jacopo da Tresanti, frate nel convento di Castelfiorentino; in ogni caso l'area di origine è quella fiorentina e l'ambiente francescano, come mostra la composizione del santorale. Sulla base dei contenuti e della scelta dei santi, Antonella Del'Innocenti conferma l'origine della raccolta, mentre dalla menzione di un miracolo di Zenobi del 1294 ricava la datazione al XIV secolo. Questo primo nucleo (cui si aggiungono i complementi della seconda unità codicologica) constava di cinque sesterni, il secondo dei quali fu sostituito da un sesterno più un duerno - con conseguente sfasatura della cartulazione attuale rispetto alla precedente - probabilmente in seguito a un incidente che guastò l'originale. U.C. I, ff. 1-12 e 29-64 1. f. 1r-v - Acta sancti Alexandri Faesulani ep. (cfr. BHL 278)
tit. De sancto Alexandro episcopo Fesulanoinc. Beatus Alexander de civitate Fesulana ex nobili genere oriundus fuit - expl. sed penitens pristine reddidit sanitati, regnante Deo Alexander Faesulanus episcopus m. 6-6-823 : Acta2. ff. 1v-2v - Acta sancti Antonini Apamiis in Gallia mart. (cfr. BHL 572-573)
tit. De sancto Antonino martyreinc. Beatus Antoninus Appamie oppido extitit oriundus nobilis quod genere - expl. totum ergo corpus crudeliter discerptum fil[[...]] cum absciso capite demiserunt in flumine miracula inc. Cum ergo beatissimus martyr et presbiter Antoninus suum, ut supra dictum est, complevisset martirium - expl. per merita huius sancti martiris perfectam obtinent a Christo salutem, qui cum Patre et cetera Antoninus Apamiis in Gallia martyr : Actanote Punto di partenza dell'adbreviatio appare il testo delle voci BHL indicate; il passaggio tra la vita e i miracoli è segnato andando a capo, al f. 2. 3. ff. 2v-3 - Passio sanctae Apolloniae Alexandriae v. mart. inno
, oratio tit. De sancta Apollonia virgine et martyreinc. Apud Alexandriam passio sancte Appollonie cui persecutores primum dentes excusserunt - expl. passa est autem quinto idus februarias ad laudem Christi Apollonia virgo Alexandriae mart. : Passionote Testo in parte rielaborato dal Martirologio (9 febbraio), seguito da un inno e da una preghiera alla santa. 4. ff. 3-4v - Miraculum sancti Anastasii Persae Romae ad Aquas Salvias (cfr. BHL 412)
tit. De sancto Anastasio martyreinc. Beatus Anastasius de Zareth regione Persarum oriundus filius fuit unius magi - expl. liberata est potenter et evidenter per merita gloriosi martyris Anastasii ad gloriam Christi Iesu qui est benedictus in saecula Anastasius Persa et soc. in Assyria martyres : Miracula 5. ff. 4v-5v - Passio sanctorum Carpophori, Abundii, Anastasii et soc. mart. (cfr. BHL 1622)
tit. De alio sancto Anastasio martyre cum pluribus sociisinc. Temporibus Iuliani imperatoris venit de partibus Syrie beatus Anastasius cum filiis et nepotibus - expl. sepultus ibidem ubi prestantur beneficia eius ad laudem Christi, cui est honor et cetera Carpophorus, Abundius, Anastasius et soc. mart. : Passio 6. ff. 5v-6 - Passio sancti Alexandri Romae ep. mart. tit. De sancto Alexandro episcopo et martyreinc. Temporibus Antonini imperatoris Rome passio beati Alexandri episcopi et martyris cui beato episcopo cum esset famosissimus - expl. et vere martirem Alexandrum esse prefitens Christo crediderunt, cui est honor et cetera Alexander Baccanis via Cassia episcopus et martyr saec. III : Passionote Testo non identificabile con quelli repertoriati. 7. f. 6 - De sepultura sancti Ambrosii Mediolanensis ep. tit. De sepultura sancti Ambrosii episcopiinc. Apud Mediolanum natale sancti Ambrosii episcopi et confessoris quem certum est extitisse in Ytalia defensorem - expl. ubi sepultus est gloriose plurimis miraculis corruscando, ad laudem et gloriam omnipotentis Dei et cetera Ambrosius Mediolanensis episcopus m. 4-4-397 8. f. 6 - Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 , Martyrologium tres recensiones , 3 aprile (Agape e Chionia)tit. De sanctis virginibus Agape et Cioniainc. Thesalonice sanctarum virginum Agapes et Cionie - expl. Christo animas reddiderunt, ad laudem Christi amen; cuius festum agitur vel quarum tertio non. apr. Agape, Chionia et Irene virgines Thessalonicae martyres m. 304 U.C. I, ff. 1-12 e 29-64 9. f. 6r-v - Passio sanctorum Albani, Amphibali et soc. Verulamii mart. (cfr. BHL 206)
tit. De sancto Albano martyreinc. Anno dominice incarnationis 289 sub persecutione Maximiani beatus Albanus in Brittania adhuc paganus - expl. et protinus ceciderunt propter quod multi ad Christum missi sunt, cui est honor et cetera Albanus, Amphibalus et soc. Verulamii mart. : Passio10. ff. 6v-7 - Passio sancti Albani Hungariae regis ficticii mart. (cfr. BHL 201)
tit. De altero Albano imperatoris filio martyreinc. In partibus Aquilonis vir nobilis quidam imperium tenens - expl. ibique ei exhibent celeberrimam sepulturam ubi beneficia Dei exuberant, cui est honor et cetera Albanus Hungariae rex ficticius mart. : Passio 11. f. 7r-v - Passio sancti Anthimi presb. mart. (cfr. BHL 561)
tit. De sancto Antimo martyreinc. Dum vario penarum genere Cerimon consiliarius Maximiani et Dioclitiani Christianos affligeret - expl. de quorum martyrio gaudens Pinianus illustriter cum bona fide perrexit ad Dominum Iesum Christum cui est honor et gloria in saecula saeculorum Anthimus presb., Sisinnius diac., Pinianus et Lucina et soc. mart. : Passio 12. ff. 7v-8 - Vita sancti Apiani Papiae mon. (cfr. BHL 619)
tit. De sancto Appiano confessoreinc. Appianus a cunabulis fere cepit Christo servire - expl. et cotidie multa Deus per eum operatur miracula, qui est benedictus et cetera Apianus seu Appianus Papiae mon. : Vita 13. ff. 8-10 - Legenda sancti Antonii de Padua (cfr. BHL S 602 f)
tit. De sancto Antonio confessore fratre minoreinc. Antonius in civitate Ulixbona natus soli Deo servire cupiens - expl. plures convertit ad Christum Antonius de Padua OFM n. 1195 ca., m. 13-6-1231 : Vitanote Il testo è descritto e edito da Palandri nell'articolo citato in bibliografia. 14. f. 10 - Passio sancti Alexandri Bergomi mart. (cfr. BHL 275)
tit. De sancto Alexandro milite et martyreinc. Tempore Maximiani imperatoris beatus Alexander miles Christianus factus oblatus est Maximiano - expl. sepelivit iuxta murorum urbis Pergami in predio suo septimo kal. sep. ubi prestantur beneficia Dei, cui est honor et cetera Alexander Bergomi martyr m. 303 : Passio 15. f. 10r-v - Legenda sancti Bartholomaei ap. tit. De nativitate et conversione sancti Bartholomei apostoliinc. Tempore quo Iohannes Baptista natus est fuit in Syria quedam baro nobilis - expl. factus est unus ex duodecim apostolis Christi; cetera vide in legenda Bartholomaeus apostolus 16. ff. 10v-11 - Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 , Martyrologium tres recensiones , 31 marzo (Balbina)tit. Sancte Balbine virginisinc. Rome sancta Balbina filia Quirini martyris - expl. sepelitur iuxta patrem suum Quirinum via Appia in cimiterio Pretextati II kal. apr. Balbina virgo Romae : Passio 17. f. 11 - Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 , Martyrologium tres recensiones , 24 gennaio (Babila)tit. Sancti Babille martyrisinc. Apud Antiocchiam sancti Babille episcopi - expl. feruntur cum eo passi tres pueri Urbanus, Prelidanus et Epolonius Babylas Antiochenus episcopus et martyr m. 250 note Al testo riportato dal Martirologio si aggiunge la frase finale qui trascritta. 18. f. 11 - Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 , Martyrologium tres recensiones , 20 maggio (Basilla)tit. Sancte Basille virginis et martyrisinc. Rome via Salaria natale sancte Basille - expl. cius festum agitur XIIII° kal. iunii Basilla Romae mart. : Passionote Al testo del Martirologio si aggiunge la frase finale qui trascritta. 19. f. 11 - Passio sancti Boni et soc. marti. tit. De sanctis martyribus Bono et sociisinc. Cum Valerianus et Galienus nefandissimi persecutores nominis Christi summo requirerent studio - expl. et multis exhortationibus edocens baptizavit et presbiterum ordinavit Bonus et soc. mart. : Passionote Estratto rielaborato dalla passione di papa Stefano I. 20. ff. 11-12 - Legenda sanctae Brigidae Kildariae v. tit. De sancta Brigida virgineinc. Beata virgo Brigida gentis Scotorum gloria nobilibus fuit orta parentibus - expl. tandem beatissima virgo Brigida multis plena virtutibus et miraculis kalendarum februariarum migravit ad Christum, cui est honor et cetera Brigida Kildariae in Hibernia virgo : Vita 21. f. 12r-v - Passio sanctae Barbarae Nicomediae v. mart. tit. De sancta Barbara virgine et martyreinc. Erat in partibus orientis in civitate sub tempore Maximiani quidam vir dives nomine Dioscorus - expl. quidam vero nomine Valentius inperiens corpora sepelivit ubi exuberant beneficia Dei, cui est honor et cetera Barbara virgo Nicomediae martyr : Passio U.C. II, ff. 13-28 22. ff. 12v-14v - Legenda sanctae Catharinae Alexandriae v. mart. tit. De conversione beate Chaterineinc. Cum beata Chaterina virgo pulcherrima Costi ydolatre et infidelis filia unica - expl. pervenit ad sponsum suum sicut in eius abetur legenda tit. finale Explicit legenda sancte KaterineCatharina (Ecatherina) Alexandriae virgo martyr saec. III note I ff. 13-28v sono costituiti da due fascicoli di restauro poco più tardi, il cui copista adopera un modulo sensibilmente maggiore. In questo tratto interviene anche un correttore che erade e riscrive le pagine 17v, 21v e 22 (tranne le ultime righe) e parte di 22v e 23.U.C. II, ff. 13-28 23. ff. 14v-17v - Legenda sancti Eligii Noviomensis ep. tit. Legenda sancti Eligii epischopi et confessoris cuius festum fit in crastino sancti Iohannis Baptisteinc. Sanctus Eligius fuit natus de parentibus Christianis et ingenuis in villa Catalacense iuxta Lemovicam civitatem - expl. sicque sanctus Eligius celo gaudente, terra plorante ex hoc mundo migravit ad Christum Eligius Noviomensis episcopus n. 588 ca., m. 660 : VitaU.C. II, ff. 13-28 24. ff. 17v-20v - Legenda sancti Euphrosyni Pamphiliae ep. inc. Tempore quo sancti apostoli Symon Cananeus et Iudas Iacobi revelante Spiritu Sancto predicando Christum in Persida pervenerunt - expl. ad propria sunt reversi, ad laudem Domini nostri Iesu Christi qui vivit et regnat in saecula saeculorum tit. finale Explicit legenda sancti EufrosiniEuphrosynus Pamphiliae ep. (?), Panzani in Tuscia cultus U.C. II, ff. 13-28 25. ff. 20v-28v - Legenda sancti Hieronymi Stridonii tit. Legenda sancti Ieronomiinc. Ieronimus ex nobili viro Eusebio de oppido Stridonis puer - expl. et illa die supradictus episcopus omni populo hanc iussionem predicavit tit. finale Explicit legenda sancti Ieronomi ad laudem Christi Domini nostriHieronymus Stridonius : Vitanote Il testo è in buona parte incentrato sui miracoli; a margine sono vergati anche brani aggiuntivi. Rispetto all'ordine alfabetico esso risulta fuori posto ed è per di più di lunghezza anomala: con ogni probabilità non apparteneva alla raccolta originaria.26. f. 29r-v - Passio sanctorum Eugeniae, Prothi et Hyacinthi Romae mart. , acefalatit. De sancta Basilla [marg. a. m. ]inc. Fuit et in episcopatu anno uno et mensibus tribus - expl. et per multos annos in Christi servitio perdurantes ad regna syderea migraverunt, ad laudem Christi Eugenia, Prothus et Hyacinthus Romae martyres saec. III note L'inizio del testo è perduto e non recuperato nel precedente fascicolo di restauro. L'ordine alfabetico suggerisce che l'originaria intitolazione fosse a Eugenia, al cui martirio è legata anche Basilla già presente sopra. 27. ff. 29v-30 - Passio sancti Eleutherii ep., Romae mart. tit. De sancto Eleuterio martyre et Ancia eius matreinc. Tempore Adriani imperatoris erat Eleutherius nobilissimus in Apulia - expl. martyrizati sunt autem Rome Eleutherius et Amtia mater eius XII kal. maii ad laudem Christi Eleutherius episcopus, Antia mater eius et soc. Romae martyres : Passio 28. ff. 30-31 - Vita sanctae Euphrasiae in Thebaide v. (cfr. BHL 2718)
tit. De sancta Euphrasia virgineinc. Tempore Theodosii imperatoris erat in regia urbe de imperiali progenie vir honestus nomine Antigonus - expl. posuerunt in monumento sancte Eufrasie, ubi multa facta sunt miracula ad laudem et gloriam Christi qui vivit et regnat in saecula saeculorum Euphrasia seu Eupraxia in Thebaide virgo v. post 410 : Vita 29. f. 31 - Passio sanctae Eulaliae Barcinone v. mart. (cfr. BHL 2695 / 2696)
tit. De sancta Eulalia virgine et martyreinc. In Yspaniis civitate Barcinona erat quedam virgo nomine Eulalia annorum circiter XIII - expl. celebratur autem eius festivitas IV idus decembris ad laudem Christi Eulalia Barcinone virgo mart. : Passio 30. ff. 31-32v - Vita sanctae Humilianae de Circulis viduae (cfr. BHL 4044)
tit. De sancta Emiliana de Circulis de Florentiainc. De Emiliana sancta filia Oliverii de Circulis Florentini civis testes XXVIII - expl. sepulta est igitur in loco sancte Crucis fratrum minorum de Florentia cum gaudio et honore XIV kal. iunii virtutibus et quamplurimis miraculis coruscando, ad gloriam Christi Yesu qui vivit et regnat in saecula saeculorum Humiliana (Aemiliana) de Circulis vidua : Vita 31. ff. 32v-34 - Vita sanctae Elisabeth Thuringiae landgraviae tit. De sancta Helysabeth filia regis Ungharieinc. Beata Elisabeth filia regis Ungarorum in purpura et delitiis nobiliter educata - expl. et summus pontifex (...) cathalogo sanctorum ascripsit ad laudem Christi, cui est honor et gloria in saecula saeculorum Elisabeth Thuringiae landgravia m. 1231 : Vitanote Il testo è edito da Leonhard Lemmens in «Mitteilungen des historischen Vereins der Diözese Fulda», 4 (1901), pp. 14-9. 32. f. 34 - Passio sanctae Columbae Senonensis v. mart. tit. Complementum legende sancte Columbeinc. Oravit dicens: Domine Yesu Christe pater sponsus et dux virginitatis mee - expl. protinus alacriter collum extendit et coronam suscepit et cetera Columba apud Senones virgo martyr saec. III note La formulazione del titolo indica che nel fascicolo perduto e sostituito doveva trovarsi un testo dedicato alla stessa santa. La versione qui riportata non si lascia identificare con le relative voci BHL. 33. f. 34r-v - Legenda sancti Frigdiani Lucensis ep. tit. De sancto Fridiano episcopo Lucanoinc. Fridianus de Scotia oriundus sed relictis omnibus propter Christum venit in partes Thuscie - expl. nam habitum monachalem assumpsit et in cilicio nudis pedibus Deo servivit, cui est honor et cetera Frigdianus (al. Fridianus, Frigidianus, Frigianus) Lucensis episcopus m. 18-3-588 : Vita 34. ff. 34v-35v - Vita sancti Florentii Arausicani ep. (cfr. BHL 3042)
tit. De sancto Florentio episcopo et confessoreinc. Beatus Florentius natione Gallicus civis Turonensis mediocribus parentibus ab adolescentia sua - expl. sicut vita et moribus ita et officio societatis ad laudem Christi Florentius Arausicanus ep. : Vita 35. f. 35v - Passio sanctorum Faustini et Iovitae tit. De sanctis Faustino et Iovittainc. Tempore Adriani imperatoris in civitate Brixia passio sanctorum martyrum germanorum Faustini et Iovicte - expl. ad palmam martirii pervenerunt XV kal. martii ad laudem Christi Faustinus presb. et Iovita diac. fratres : Passio 36. f. 36 - Passio sancti Maximi comitis millenarii et soc. mart. Romae (cfr. BHL S 5857 d)
tit. De sanctis Flaviano et CXXIIII martyribusinc. Post mortem Dioclitiani imperante Constantino orta est persecutio Christianis in urbe Roma - expl. et sepelivit in eodem loco noniis iunii ubi florent orationes eorum et miracula quam plura ad laudem et gloriam Christi Yesu qui vivit et regnat et cetera Maximus comes millenarius et soc. Romae mart. : Passio 37. f. 36r-v - Passio sanctarum Lucillae, Florae et soc. mart. (cfr. BHL 5017)
tit. De sanctis virginibus Flora et Lucillainc. Flora virgo sanctimonialis cum Lucilla capta est a rege barbaro Eugegio - expl. passe sunt autem beate virgines IIII° kal. agosti; harum festum carum fiat alias ad laudem Christi Lucilla, Flora et soc. Romae mart. : Passio 38. ff. 36v-38 - Legenda sancti Galli in Alamannia abb. tit. De sancto Gallo abbateinc. Gallus nobilibus ortus parentibus traditus est ab eis in ipso iuventutis flore beato Columbano abbati - expl. ad propria cum gaudio remeavit. Ora pro nobis domine, miserationis medelam implorare digneris prestante Yesu Christo Gallus in Alamannia abbas m. 630 ca. : Vita 39. f. 38r-v - Passio sancti Gregorii Spoleti presb. mart. (cfr. BHL 3677)
tit. De sancto Gregorio martyreinc. Temporibus Dioclitiani et Maximiani imperatoris erat quidam iniqus nomine Flaccus - expl. sepelivit iuxta muros civitatis IX kal. ian. cantans mirabilis Deus in sanctis suis, cui est honor et gloria et cetera Gregorius presbyter Spoleti martyr : Passio 40. f. 38v - Passio sancti Genesii mimi mart. (cfr. BHL 3318)
tit. De sancto Genesio martyreinc. Tempore Dyoclitiani imperatoris erat in civitate Arelate vir quidam nomine Genesius mimustele artis - expl. iussit eum decollari V kal. septembris, regnante Domino nostro Yesu Christo cui est honor et cetera Genesius mimus Romae martyr saec. III : Passio 41. ff. 38v-39 - Passio sanctorum Gavini, Proti et Ianuarii in Sardinia mart. (= BHL S 3291 m)
tit. De sancto Gavino martyreinc. Tempore Dyocletiani et Maximiani erat in insula Sardinee in civitate Turritana - expl. decollatus est autem beatus Gavinus VIII kal. nov., Protus vero et Ianuarius VI kal. eiusdem mensis, regnante Domino nostro Yesu Christo cui est honor et gloria et cetera Gavinus, Protus et Ianuarius in Sardinia mart. : Passio 42. f. 39r-v - Vita sancti Geminiani Mutinensis ep. (= BHL 3301)
tit. De sancto Geminiano episcopoinc. Geminianus episcopus Mutinensis vir Deo carus - expl. exivit laudans Deum qui est benedictus in saecula Geminianus Mutinensis episcopus : Vita 43. f. 39v - Passio sanctorum Abundii presb., Abundantii diac., Marciani et Iohannis Romae mart. tit. De sanctis Habundio et Habundantioinc. Rome XXV Christiani ducti sunt ad imperatorem Dyocletianum inter quos erant Habundius presbiter et Habundantius diaconus - expl. cum aromatibus sepelivit ad laudem Christi Yesu Abundius presb., Abundantius diac., Marcianus et Iohannes Romae mart. : Passio 44. ff. 39v-40 - Vita sanctorum Iusti et Clementis afrorum tit. De sanctis Iusto et Clementeinc. Iusti tres sancti fuisse leguntur, unus archiepiscopus Lugelunus - expl. vitam sanctam perfecto termino concluserunt, prestante Domino Yesu Christo Iustus et Clemens Afri, Volaterris culti saec. V : Vita 45. ff. 40v-43 - Legenda sancti Iohannis Gualberti tit. De sancto Iohanne Gualberto [marg. sup. a. m. ]inc. Erat quidam vir nobilis in Thuscie partibus Florentine diocesis duos habens filios - expl. cepit et illico multis coruscare miraculis, ad laudem Christi Iohannes Gualberti, congr. Vallisumbrosae fundator n. ca. 995, m. 12-7-1073 : Vitanote Il testo è edito da Antonella Degl'Innocenti nel contributo relativo al santo citato in bibliografia. 46. ff. 43-44 - Vita sancti Iohannis Chrysostomi tit. De sancto Iohanne Crisostomoinc. Iohannes Crisostomus primo fuit advocatus et pauperes et viduas absque pretio ab iniuste opprimentibus liberabat - expl. cuius festum agitur VI kal. feb. ad laudem Yesu Christi Iohannes Chrysostomus : Vita 47. f. 44r-v - Historia de sancto Ianuario et sociorum eius (cfr. BHL 4115)
tit. De sancto Ianuario episcopo Beneventanoinc. Temporibus Dyocletiani data est prefectura in provincia Campanie - expl. et non multo post cum ipso passus est, ad laudem Christi Ianuarius Beneventanus ep. et soc. (Sosius, Festus, Proculus, Desiderius, Eutyches et Acutius) mart. : Passio 48. ff. 44v-45 - Legenda sancti Hilarii Pictavensis ep. tit. De sancto Hylario episcopoinc. Temporibus Constantii imperatoris arriani beatus Hylarius episcopus Pictaviensis missus fuit ab ipso - expl. etiam post obitum eius hereticos expugnabat ad laudem Christi. Cetera videas in legendis comunibus Hilarius Pictavensis episcopus 49. f. 45r-v - Passio sancti Iuliani, Basilissae et soc. tit. De sanctis Iuliano et Basilissainc. Beatus Iulianus illustri progenie ortus in civitate Antyochia que est metropolis Egypti - expl. in die epyfanie festivitatis, vero in martirologio nuntiatur VI ydus ian. quia forte transfertur propter epifaniam ad laudem Christi Iulianus, Basilissa et soc. Antinoi in Aegypto monaci : Passio 50. f. 45v - Passio sancti Miniatis Florentiae mart. tit. De sancto Miniateinc. Decius imperator Florentiam adveniens Christianos persequens et perquirens invenit virum - expl. in qua etiam sociorum eius martyrum corpora plurima sunt sepulta ubi divina beneficia prestantur ad laudem Christi Minias Florentiae mart. : Passio 51. ff. 45v-46 - Legenda sancti Mauri Glannafoliensis abb. (cfr. BHL 5773)
tit. De sancto Mauro abbateinc. Beatissimus Maurus clarissimo senatorum genere patre suo Equitio matre Julia natus est - expl. et in suo monasterio fuit annis XLIII diebus XIIII, omne igitur tempus vite sue fuerunt anni LXX dies XIIII, ad laudem Christi cui est honor et gloria et cetera Maurus sancti Benedicti discipulus (Glannafoliensis abbas) fl. saec. VI : Vita 52. f. 46r-v - Passio sanctae Mustiolae et soc. Clusii in Etruria mart.
epilogo
tit. De sancta Mustivolainc. Tempore Aureliani augusti sub preside Curcio in civitate Falisca quidam presbiter nomine Felix - expl. et sepelivit iuxta muros civitatis Clusine ubi florent orationibus eius multa miracula, ad laudem Christi Irenaeus, Mustiola et soc. Clusii in Etruria mart. : Passio 53. ff. 46v-47 - Passio sancti Magni Tranensis ep. mart. (cfr. BHL 5174)
epilogo
tit. De sancto Magno episcopoinc. Beatus Magnus natus est in Apulia in civitate Trana et cum esset unicus parentibus - expl. cuius festum agitur IX kal. sep. ad laudem Christi Magnus Tranensis ep. mart. : Passio 54. f. 47r-v - Vita sancti Mamiliani et soc. tit. De sanctis Mamiliano et sociis martyribusinc. Duo religiosissimi sacerdotes Mamilianus et Sentias cum tribus monacis - expl. tandem in Christo quievit X kal. iunii ad laudem Christi Mamilianus (Panormitanus ep.?) et soc. : Vita 55. ff. 47v-49v - Legenda sancti Martialis Lemovicensis ep. (cfr. BHL 5552)
tit. De sancto Martiali confessoreinc. Predicante Christo apud Iudeam confluebant multi ad eum - expl. scripsit qui certissime novit ad laudem Christi Martialis Lemovicensis ep. : Vita 56. ff. 49v-50 - Passio sanctarum Luceiae, Auceiae et soc. Romae mart. (cfr. BHL 4981)
tit. De sanctis Luceia et Auceiainc. Apud urbem Romam Luceia virgo sanctimonialis ab Auceia rege barbarorum de territorio urbis capta est - expl. passi sunt autem [[...]] ydus septembris ad laudem Christi Luceia, Auceia et soc. Romae mart. : Passio 57. f. 50r-v - Passio sancti Proculi ep. Bononiae mart. (cfr. BHL 6957)
tit. De sancto Proculoinc. Beatus Proculus de Syria in Romanam provinciam veniens cum pluribus aliis - expl. passus est autem Christi martyr beatus Proculus kalendas iunii, ad laudem Iesu Christi Domini nostri Proculus ep. Bononiae mart. (Interamnensis) : Passio U.C. I, ff. 1-12 e 29-64 58. f. 50v - Passio sanctae Priscae Romae v. mart. tit. De sancta Prisca virgine et martyreinc. Beata Prisca nobilibus parentibus Romanis orta - expl. et ubi etiam Dei beneficia exuberare non cessant, cui est honor et gloria in saecula saeculorum Prisca virgo Romae mart. : Passio59. ff. 50v-51 - Passio sancti Potiti mart. (cfr. BHL 6910)
tit. De sancto Potito martyreinc. Tempore Antonini imperatoris erat in Apulia in civitate Sardica quidam puer Potitus nomine - expl. ubi eorum festum agitur idus novembris ad laudem Domini nostri Iesu Christi cui est honor in saecula saeculorum Potitus mart. : Passio 60. f. 51r-v - Passio sanctorum Eusebii, Pontiani, Vincentii et Peregrini mart. tit. De sanctis Pontiano et sociisinc. Pontianus vir prudens et mitis et rectus in fide ortus ex vico Carnario tempore Commodi imperatoris - expl. gloriam Deo dantes qui tantam suis martyribus gloriam prestare dignatur, cui est honor et gloria et cetera Eusebius, Pontianus, Vincentius et Peregrinus Romae martyres saec. II : Passio 61. f. 51v - Vita sancti Prisci Capuani ep. (cfr. BHL 6927)
tit. De sancto Prisco martyreinc. Tempore Valentiniani et Valentis imperatorum fuit in partibus orientis episcopus Laudicensis Apolinaris nomine - expl. cuius festivitas celebratur kal. sep. ad laudem Domini nostri Yesu Christi cui est honor et cetera Priscus Capuanus ep. : Vita 62. f. 52r-v - Legenda sancti Remigii Remensis ep. tit. De sancto Remigioinc. Montanus monachus solitariam vitam ducens, orans, ieiunans - expl. celebrata missa ad Christum migravit, cui est honor et gloria et cetera Remigius (Remedius) Remensis episcopus m. ca. 532 63. ff. 52v-53 - Passio sanctae Reparatae mart. (cfr. BHL 7183 / 7184)
tit. De sancta Reparata virgine et martyreinc. Tempore Decii presidis in civitate Cesarea erat quedam virgo nobilis - expl. passa est autem VIII ydus octobris, regnante Domino nostro Yesu Christo cui est gloria in saecula saeculorum Reparata mart. : Passio 64. f. 53r-v - Passio sancti Romuli Faesulani ep. (cfr. BHL 7330)
tit. De sancto Romulo episcopo et martyreinc. Lucina virgo ammonita per angelum nocte ut se in coniugium traderet - expl. quos Christiani ad radicem montis sepelierunt, Deo gratias Romulus Faesulanus ep. : Passio 65. f. 53v - Passio sanctorum Rufi et Carponii Capuae mart. (cfr. BHL 7378)
tit. De sancto Rufo martyreinc. Tempore Dyoclitiani et Maximiani erat in provincia Campanie in templo capitolii diaconus quidam Rufus - expl. ut non fuerit deinceps in eo superstitio ydolorum ad laudem Christi Rufus et Carponius Capuae mart. : Passio 66. ff. 53v-54 - Passio sancti Reguli Afri ep. tit. De sancto Reguloinc. Beatissimus Regulus in Affrica archiepiscopus tempore arrianorum fidem catholicam defensabat - expl. Regulus antistes s. q. capelus esse peremptum, regnante Domino nostro Iesu Christo et cetera Regulus Afer ep., Lucae cultus : Passio 67. f. 54r-v - Legenda sancti Rainerii Pisani conf. (= BHL 7085)
tit. De venerabili viro Raynerio Pisanoinc. Raynerius Pisane civitatis oriundus fuit dum citharista foret - expl. hec et alia innumera miracula operatus est et operatur Deus per servum suum Raynerium, qui Deus sit benedictus in saecula Rainerius Pisanus conf. : Vita 68. f. 54v - Legenda sanctae Serapiae v. mart. Romae tit. De sancta Serapya virgine et martyreinc. Beata virgo Serapia Berillo presidi presentata audivit ab eo - expl. cuius festum agitur III non. sep. ad laudem Christi Serapia seu Seraphia Romae virgo mart. : Passio 69. ff. 54v-55 - Legenda sanctorum Danielis, Samuelis et soc. OFM Septae mart. (= BHL S 2094 a)
tit. Passio septem fratrum minorumlemma inc. Passio septem fratrum minorum qui passi sunt anno Domini MCCXXVII ydus octobris in civitate Cepta inc. Igitur frater Daniel qui fuerat minister in Calabria - expl. Deus autem pro quo passi sunt multis eos miraculis declaravit, qui vivit etc. Daniel, Samuel et soc. OFM Septae mart. 70. f. 55r-v - Passio sancti Sabini ep. et soc. Spoleti mart. tit. De sancto Savino et sociisinc. Tempore Maximiani imperatoris Venustianus augustalis Thuscie reperit in civitate Assisii Sabinum - expl. sed omnium sanctorum martyrum agitur festum III kal. ian. ad laudem Christi Sabinus episcopus et soc. Spoleti martyres : Passio 71. ff. 55v-56 - Legenda sancti Salvii Albigensis ep. tit. De sancto Salvioinc. Salvius in habitu seculari cum iudicibus diu causas seculares est executus - expl. huius festum agitur VI ydus septembris ad laudem Domini nostri Yesu Christi Salvius ep. Albigensis note La titolatura è rimasta nella traccia marginale, che il rubricatore ha trascurato e dunque non cancellato. 72. f. 56r-v - Passio sanctorum Secundiani, Marcelliani et Verani mart. tit. De sancto Secundiano et sociisinc. Temporibus Decii cesaris erat vir togatus nomine Secundianus prefectus - expl. passi sunt autem kal. iulii in civitate Perusina ad laudem Christi Secundianus, Marcellianus et Veranus mart. : Passionote Di nuovo, la titolatura resta nella traccia, in parte rifilata. 73. ff. 56v-57 - Vita sancti Syri Ticinensis ep. tit. De sancto Syri et Yventioinc. A fonte luminis Christo claritas veritatis evangelice refluxit in Petro - expl. ipse vero dormivit in Deo completis vite sue annis CXII ad laudem Christi Iventius Ticinensis ep. Syrus Ticinensis episcopus saec. IV : Vita U.C. I, ff. 1-12 e 29-64 74. f. 57r-v - Vita sancti Severi Ravennatis ep. tit. De sancto Severo episcopo Ravennateinc. Severus civis Ravennas oriundus et sicut de beato Gregorio legitur - expl. propter quod ad penitentiam conversi Deo et beato Severo gratias retulerunt ad laudem Christi Severus Ravennas ep. 75. f. 57v - Legenda sancti Severini in Norico Ripensi presb. (cfr. BHL 7656)
tit. De sancto Severino confessoreinc. Tempore quo Attila rex Hunnorum defunctus est beatus Severinus de partibus orientis - expl. ubi Dei beneficia Dei exuberant, cui est honor et gloria in saecula saeculorum Severinus in Norico Ripensi presb. 76. ff. 57v-58 - Legenda sancti Symeonis stylitae senioris (cfr. BHL 7956)
tit. De sancto Symeone confessoreinc. Sanctissimus Symeon puerulus pascebat oves patris sui - expl. induta veste virili statim expiravit ad laudem Christi Symeon stylita senior 77. f. 58r-v - Legenda sancti Theopompi ep. mart. tit. De sancto Theopompo martyreinc. Beatus Teopompus episcopus apud Nicchomediam Dyoclitiano primus occurrit - expl. expansis manibus migravit ad Dominum pridie non. ian. ad laudem Christi Theopemptus (Theopompus) ep. et Theonas (Sinesius) mart. : Passio 78. f. 58v - Passio sancti Terentiani Tudertini ep. mart. (cfr. BHL 8002)
tit. De sancto Terentianoinc. Anno a passione Domini 85 imperante Adriano data est sevitia generalis contra Christianos - expl. ubi beneficia Dei cotidie exuberant cui est honor et cetera Terentianus Tudertinus ep. mart. : Passio 79. ff. 58v-59 - Passio sanctae Theclae v. (cfr. BHL 8020)
tit. De sancta Tecla virgine et martyreinc. Paulus apostolus cum duobus discipulis filiis Dema et Hermogene venit Yconium - expl. ad hanc vocem protinus in Deo obdormivit VIIII kal. oct., ad laudem Christi Iesu cui est gloria in saecula saeculorum Thecla virgo Pauli apostoli discipula : Passio 80. ff. 59v-60 - Passio sanctae Victoriae Romanae v. mart. tit. De sancta Victoriainc. Cum vir illustris Titus Aurelianus virginem Anatoliam in coniugium assumere vellet - expl. in navi ad orientem immo fuerat cum scripto passionis eius ad laudem Christi Victoria Romana virgo mart. : Passio U.C. I, ff. 1-12 e 29-64 81. f. 60 - Legenda sanctae Bibianae v. et soc. Romae mart. (cfr. BHL 1323)
tit. De sancta Viviana martyreinc. Tempore Iuliani imperatoris erat quidam vir illustris Christianus sed occultus - expl. sepulta a Iohanne presbitero iuxta sororem et matrem suam VIII kal. ian. ad laudem Christi Bibiana seu Viviana virgo, Dafrosa, Flavianus, Faustus, Pigmenius et soc. Romae martyres : Passio82. ff. 60-61v - Legenda sancti Venantii Camerini mart. tit. De sancto Venantio martyreinc. Erat quidam puer in civitate Camerina nomine Venantius - expl. cum gaudio et letitia ad propria incolumis remeavit ad laudem Christi qui vivit et regnat in saecula saeculorum Venantius Camerini mart. : Passio 83. f. 61v - Legenda sanctorum Severini et Victorini fratrum (cfr. BHL S 7663 d)
tit. De sancto Victorino et sociisinc. Fuerunt Rome duo fratres Victorinus et Severinus - expl. quia ea die fuit honorifice tumulatus ad laudem Christi Severinus Septempedanus et Victorinus frater eius (Amiterninus ep.) 84. f. 61v - Legenda sancti Victoris Mauri Mediolani mart. (cfr. BHL 8580)
tit. De sancto Victore martyreinc. Tempore Maximiani imperatoris erat in civitate Mediolani quidam milex - expl. teste Deo oculis meis vidi et scripsi ad laudem Christi Yesu qui vivit et regnat in saecula saeculorum Victor Maurus Mediolani martyr : Passio 85. f. 62 - Passio sancti Valentini Interamnensis ep. tit. De sancto Valentino episcopoinc. Valentinus Interampnensis episcopus omnibus virtutibus pollebat - expl. domo sua fuerat martirio coronatus ad laudem Christi Yesu Valentinus Interamnensis episcopus Romae martyr : Passio 86. ff. 62v-63 - Passio sanctorum Victoris et Coronae in Aegypto mart. (cfr. BHL 8559 e ss.)
inc. Tempore Antonini imperatoris facta est persecutio Christianis sub Sebastiano - expl. passi sunt autem gloriosi martyres Victor et Corona idus maii, regnante Domino Yesu Christo cui est gloria in saecula saeculorum Victor et Corona in Aegypto (al. in Syria) martyres sub Antonino : Passio 87. ff. 63-64v - Vita sancti Zenobii Florentini ep. tit. Vita sancti Zenobiiinc. Zenobius Florentinorum nobili progenie ortus liberalibus litteris eruditus - expl. omnibus audire volentibus et mihi scriptori firmiter testabatur, ad laudem Christi Zenobius Florentinus ep. : Vitanote La titolatura non è eseguita dal rubricatore: resta la traccia marginale. Rielaborazione della vita dello Pseudo-Simpliciano (BHL 9015) con un inserto tratto da quella di Lorenzo Amalfitano (BHL 9014), edita nell'articolo di Antonella Degl'Innocenti citato in bibliografia. 88. f. 64v - Legenda sancti Zenonis Veronensis ep. tit. De sancto Zenone episcopoinc. Sanctus Zenon a cunabulis benedictus et sanctificatus ad hoc pertingere meruit - expl. poterat bibi ut aqua sed non fluebat ut aqua, ad laudem Christi Zeno Veronensis ep. : Vitanote Restano vuote le ultime tre righe della pagina, che conclude il fascicolo e la sezione del codice.
II. ff. 65-70 Complemento al leggendario abbreviatonote Il fascicolo, che consta di tre bifolii, è un'aggiunta coeva e di stessa mano al leggendario copiato nella prima unità, a scopo di integrazione: comprende leggende abbreviate con identiche modalità (ad esempio con la stessa formula finale ad laudem Christi ) rispetto alla raccolta maggiore. 89. ff. 65-67 - Passio, inventio et translatio sancti Domnini in ducatu Parmensi mart. (cfr. BHL 2267)
epilogo
tit. De sancto Domnino martyre - Inventio corporis sancti Domnini - Translatioinc. Gloriosus miles et martyr Christi Domninus natione Romanus - expl. per sanctum Domninum concessit remeare vite, prestante Domino nostro Yesu Christo cui est honor et gloria in saecula saeculorum app. inc. Post hec evolutis pluribus annis et ecclesia Dei a tyrampnis - expl. et suum scelus ad honorem sancti Domnini omnibus narraverunt ad laudem Dei Domninus in ducatu Parmensi martyr saec. III : Passio + inventionote Le parti concerneti l'inventio e la translatio sono distinte con una propria titolatura. Per un incidente di rilegatura, il f. 68 precede il 67. 90. f. 67r-v - Passio sanctae Apolloniae Alexandriae v. mart. tit. De sancta Apollonia virgine et martyreinc. Postquam Decius imperator iniquissimus et in omnibus preter quam in armis pessimus - expl. passa est autem beata Apollonia V° ydus feb. ad laudem Christi Apollonia virgo Alexandriae mart. : Passio 91. ff. 67v-68v - Legenda sancti Edmundi Rich Cantuariensis archiep. tit. De sancto Emundo confessoreinc. Emundus qui dicitur quia extra mundum et totus celestis - expl. sed subtus duram terram anno Domini MCCXL ad laudem Christi Edmundus Rich, Cantuariensis archiepiscopus m. 16-11-1240 92. ff. 68v-69 - Legenda sancti Prosperi ep. Regii Lepidi in Aemilia tit. De sancto Prospero confessoreinc. Tempore quo beatus Leo papa vir scolasticus presidebat in sede apostolica floruit beatus Prosper - expl. sanctitate percepta leti redibant ad propria, ad laudem Christi cui est honor et gloria in saecula saeculorum Prosper ep., Regii Lepidi in Aemilia cultus 93. f. 69 - Ado Viennensis archiepiscopus n. 800 ca., m. 16-12-875 , Martyrologium tres recensiones , 17 maggio (Torpete) (= BHL p. 1202 n° 2)
tit. De sancto Torpete martyreinc. In Thuscia sanctus Torpes martyr sub Nerone principe - expl. agitur tamen festum eius I kal. maii ad laudem Christi Torpes Pisis mart. note Il testo coincide quasi letteralmente con la voce del Martirologio. 94. f. 69r-v - Passio sancti Sigismundi Burgundiorum regis mart. tit. De sancto Sigismundo martyreinc. Beatissimus Sigismundus rex Burgundionum et Christi martyr fuit filius Gundobadi - expl. a baliis et infirmitatibus quamplurimi liberati ad laudem Christi Sigismundus Burgundionum rex mart. : Passio 95. ff. 69v-70 - Passio sanctae Felicitatis cum septem filiis (cfr. BHL 2853)
tit. De sancta Felicitateinc. Temporibus Antonini imperatoris orta est seditio pontificum - expl. alius matrem eorum decapitavit ad laudem Christi Felicitas cum septem filiis Romae mart. : Passio 96. f. 70 - Passio sanctae Iulianae Nicomediae v. mart. , frammentoinc. Iuliana dum Eulogio prefecto Nicomedie desponsata esset - expl. alioquin Deus meus eris Iuliana virgo Nicomediae mart. : Passionote Una diversa mano trascrive cinque righe soltanto di questo ulteriore testo; rimane vuoto il verso del foglio.
U.C. IV, ff. 71-93 bis ; sec. XIV III. ff. 71-93v - Marcilia pseudo , Vita sanctae Marthae v. hospitae Christi [interprete ps. Syntyche] (= BHL 5546)
Gloriosissime Marthe Christi hospite vita a beata Marcila eius famula et filiola in baptismo in ebreo prius edita et postea in latinum sermonem per Sinticen de ebreo traslata prol.prol. inc. Sancte ecclesie tipum beata Martha Christi discipula - expl. pie imitationis fiat exemplum inc. Beatissima igitur et venerabilis hospita Christi Martha pago Iherossolymitano - expl. et ope sue intercessionis faciat nos consortes esse sue beatitudinis, prestante Domino nostro Iesu Christo Filio suo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum Martha hospita Christi virgo : Vitanote Il testo è suddiviso in due libri e in origine destinato a una divisione in lectiones che rimane accennata: l'inizio è contrassegnato dalla rubrica lectio I , ma non compaiono indicazioni a seguire. La sezione, composta da tre quaternioni, si conclude con un foglio interamente vuoto, numerato 93 bis.
U.C. V, ff. 94-105 ; sec. XIV IV. ff. 94-104 - Passio sanctae Margaritae v. mart. (= BHL 5303)
inc. Post passionem et resurrectionem Domini nostri Iesu Christi et gloriosam ascensionem eius - expl. sanabantur a languoribus suis et credebant epil. inc. Ego vero Theodimus tuli reliquias beate Margarite in scrineo - expl. ut in suis ipsa nos precibus memoretur ante Dominum nostrum Iesum Christum, cui est honor et gloria, virtus et potestas in saecula saeculorum Margarita seu Marina Antiochiae virgo martyr : Passionote L'epilogo non è distinto dalla narrazione. Si apre con questo testo una sezione formata da quattro quaternioni e un senione.
V. ff. 104-105v Pericopi evangelichenote Nella parte inferiore sinistra del f. 105v erano vergate tre righe ora erase, delle quali resta visibile l'attacco Reverendo in Christo patri .
U.C. VI, ff. 106-138 ter ; sec. XIV VI. ff. 106-133v - Legenda sancti Iohannis ap. Qualiter beatus Iohannes de Effeso venit Romamsegni d'uso Lungo la narrazione sono apposte manicule e sigle di 'nota'. inc. Auditis querimoniis, visis litteris et perlectis que mittebantur de Epheso contra sanctum Iohannem evocat post hec Domitianus imperator veredarios - expl. et dominatorem orbis diligentem diligit Iohannes apostolus sec. I note La titolatura subisce un'interpolazione interlineare e marginale, che aggiunge evangeliste dopo il nome del santo e et qualiter passus est in chiusura. Si tratta di un testo non identificabile, apparentemente, con quelli registrati in BHL.
VII. ff. 134-138 Cantico dei Canticinote Rimangono vuoti al termine della sezione il verso del f. 138 e altri due fogli numerati 138 bis e ter.
U.C. VII, ff. 139-150 ; sec. XIV VIII. ff. 139-144 - Bonaventura de Balneoregio n. 1217/1221, m. 14/15-7-1274 , Legenda sancti Francisci maior , et minor , estratti (= BHL 3107, 3109 e 3110)
De miraculis beati Francisci et de stigmatibusinc. Fidelis revera famulus et minister Christi Franciscus biennio ante quam spiritum redderet celo - expl. ut deinceps huius infirmitatis molestiam non sentiret Franciscus Assisiensis OFM n. 1182, m. 4-10-1226 : Miraculanote Serie di miracoli estratti dalle due vitae : si susseguono dalla minor le lectiones 1 e 5 del cap. VI, dalla maior i capp. XIII 7,6,8, i miracoli post mortem I 3-6, II 1.4-5, III 6, VI 5, VII 1.5-6, infine i capp. XII 9-11.
U.C. VII, ff. 139-150 ; sec. XIV IX. ff. 144-146 - Vita sancti Antonii de Padua , estratti (= BHL 587)
Miracula beati Antoniiinc. Puer quidam Albertus nomine - expl. et fideliter Christo adherens mirabilia eius constantissime predicavit Antonius de Padua OFM n. 1195 ca., m. 13-6-1231 : Miraculanote Sono raccolti miracoli del santo dai seguenti capitoli e paragrafi: XXXI 19-21.33-35.46-49.65-66, XXXII 3-4.10-15, XXXIII 1-4.8, XXXIV 1-2.4, XXXV 1.4, XXXVI 3-4, XXXIX 1-8, XXXVII 1-2, XL 1-4 (cfr. l'articolo di Palandri in bibliografia).
X. ff. 146-147Legendae per la Settuagesima e la Quinquagesimanote La sezione (consistente in un sesterno) è completata, ai ff. 146v-150, da un indice analitico delle res praedicabiles reperibili nei testi precedenti, stilato a due riprese da due diverse mani.
U.C. VIII, ff. 151-211 ; sec. XIV XI. ff. 151-211 Pericopi dai Vangeli e dalle Epistole per le Messe dalla prima domenica di Avvento alla XXIV dopo Pentecoste
U.C. IX, ff. 212-217 ; sec. XIV XII. ff. 212-214 Sermone per la festività di S. Domeniconote La titolatura si presentava in festo beati Dominici vel sancti Francisci vel sancti Antonii , ma le due alternative sono state erase (e in effetti il santo citato all'interno è Domenico).
XIII. ff. 214-216 Sermone per la festività di S. Luca
U.C. VIII, ff. 151-211 ; sec. XIV XIV. ff. 216-217v , mutilo Sermone per la festività di S. Prosdocimonote Al termine è aggiunto un foglio (218), di dimensione pari a quelli delle unità maggiori, interamente vuoto.
bibliografia
Bandini, Catalogus , IV , 322-8; Degl'Innocenti, Agiografia toscana del XIV secolo ; Degl'Innocenti, Un'inedita epitome della Vita di Giovanni Gualberto ; Degl'Innocenti, Vita S. Zenobii ; Gamboso, Tre panegirici di s. Antonio , 5; Palandri, La Leggenda fiorentina di S. Antonio