Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 58
Vitae Patrum
sec. XI-XIIIn hoc codice manuscripto qui fuit Petri Pitoei I. C. extant vitae sanctorum ), quindi al presidente della Repubblica francese Le Peletier (il cui stemma è impresso sulla coperta anteriore interna); fu acquistato da Guglielmo Libri all'asta parigina del 1837. È numerato come f. 140 quello che doveva essere semplicemente un foglio di guardia finale, tratto da un omeliario (contenente un'omelia su Matteo anepigrafa e mutila).
I. ff. 1-13 - Evagrius Antiochenus Vita Antonii abbatis in Thebaide [opus Athanasii Alexandrini ep.; translatio ex graeco] inc. influere. Post huius splendoris adventum - expl. per vestimentum recordatur imaginem sanctitatis epil. inc. Hic Antonio vite terminus fuit - expl. deceptores scilicet hominum et totius corruptionis artifices tit. finale Explicit vita sancti AntoniiAntonius in Thebaide abbas n. 250 ca., m. 17-1-356 : Vitanote La perdita della parte iniziale del codice priva il testo dei primi capitoli: l'inizio corrisponde al cap. 9 (= PL 73,132). La stessa mano che stila l'indice sul foglio di guarda titola nel margine superiore Vita beati Antonii principio mutila .
II. ff. 13-15 - Hieronymus Stridonius Vita Malchi prol. inc. Qui navali prelio dimicaturi sunt ante in portum et in tranquillo mari flectunt gubernacula - expl. nunc quod imminet explicemus inc. Maronias triginta ferme milibus ab Antiochia - expl. et hominem Christo deditum posse mori non autem posse superari tit. finale Explicit de monacho captivoMalchus captivus mon. : Vita
III. ff. 15-17v - Hieronymus Stridonius Vita sancti Pauli prol. inc. Inter multos sepe dubitatum est a quo potissimum monachorum heremus habitari cepta sit - expl. nulli homini compertum habemus inc. Sub Decio et Valeriano persecutoribus - expl. multo magis eligeret tunicam Pauli cum meritis eius quam regum purpuras cum regnis suis tit. finale Explicit vita sancti Pauli primi heremitePaulus Thebaeus primus erem. : Vitanote Il prologo non è distinto dal testo.
IV. ff. 18-23v - Rufinus Aquileiensis Historia monachorum translatio ex graeco prol. inc. Benedictus Deus qui vult omnes homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire - expl. et perfecte pacientie palmam requirant inc. Primum igitur tamquam verum fundamentum nostri operis - expl. atque ita perrexit ad Dominum, cui est gloria in saecula saeculorum Iohannes in Aegypto erem. : Vita
V. f. 24r-v - Vita sancti Frontonii in Aegypto ab. inc. Erat quidam senex monachus a prima etate devotus nomine Frontonius - expl. accepturi sunt vitam eternam quam promisit Deus diligentibus se; ipsi Domino nostro Iesu Christo gloria et imperium in saecula saeculorum tit. finale Explicit vita sancti FrontoniiFrontonius seu Fronto in Aegypto abbas saec. II : Vita
VI. ff. 25-27v - Vita sancti Pachomii iunioris in Aegypto abb. prol. inc. Quia desiderio desiderastis semper audire que sancta sunt - expl. in se manifestavit regni sui mysterium inc. Erat ergo Pachomius Mempheus genere gentilis natus - expl. ut possitis eius insidias evadere, prestante Domino nostro Iesu Christo qui vivit et regnat in saecula saeculorum Pachomius (Pasthumius, Posthumius) iunior in Aegypto abb. note Il prologo è indistinto dal testo.
VII. ff. 27v-28v - Gregorius Turonensis episcopus n. 30-11-538/539, m. 594 ca. Decem libri historiarum inc. Fuit autem quidam Hospicius apud urbem Nicensem - expl. quia audivi a multis vitam ipsius fuisse conscriptam; in omnibus gratia et gloria Domino nostro Iesu Christo per infinita saecula saeculorum Hospitius Nicensis reclusus : Vitanote Il testo si presenta anepigrafo, ma lo spazio per la titolatura era stato previsto.
VIII. ff. 28v-45 - Dionysius Exiguus fl. 497-540 ca., m. 550 ca. Vita sancti Pachomii abbatis Tabennensis translatio ex graeco ep. ded. inc. Domine venerande et in Christo quoque magnificentissime Dionisius Exiguus - expl. lectionis officio posteris intimetur prol. inc. Dominus noster Iesus Christus sapientie fons - expl. que preparavit Deus diligentibus se inc. Erat per idem tempus beati Antonii vita cunctis ad imitandum preclare posita - expl. et Spiritus Sanctus glorificetur iugiter et conlaudetur, quia ipsi debetur omnis laus et gloria in saecula saeculorum tit. finale Explicit vita sancti Pachomii abbatisPachomius Tabennensis abb. : Vitanote Il prologo è indistinto dalla vita, mentre è indicata come prologo la dedica iniziale del traduttore.
IX. ff. 45-51v - Hieronymus Stridonius Vita sancti Hilarionis prol. inc. Scripturus vitam beati Hylarionis habitatorem eius invoco Spiritum Sanctum - expl. et Scilleos canes obturata aure transibo inc. Hilarion ortus vico Tabatha qui circiter quinque milia a Gaza urbe Palestine ad austrum situs est - expl. forsitan quia plus illum locum dilexerat, adiuvante Domino nostro Iesu Christo qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus per inmortalia saecula saeculorum tit. finale Explicit vita sancti ac beatissimi patris nostri HilarionisHilarion in Palaestina abb. : Vita
X. ff. 52-64v - Leontius Neapolitanus episcopus saec. VII Vita Iohannis Eleemosinarii tabula praef. inc. Cogitante ac diu tacite solliciteque mecum considerante - expl. totius atque orbis papa beate vale prol. inc. Intentio quidem una est nostra quoque et eorum qui ante nos fuerunt - expl. de his que dicunt proficere inc. Cum pervenissem Alexandriam ego indignus - expl. que omnes nos impetremus per gratiam et misericordiam Domini nostri Iesu Christi cum quo est Patri una cum Sancto Spiritu gloria, honor, imperium nunc et semper et in saecula saeculorum epil. inc. Expliciunt acta sancti Iohannis Heleimonis; que quidem pretermissa fuerant a Iohanne et Sophronio - expl. ad multorum edificationem Anastasio peccatori interpretari precipit Iohannes Eleemosynarius, Alexandrinus ep. : Vitanote Tutti i capitoli sono numerati e dotati di titoli in rosso, indicizzati anche in una tabula che segue la prefazione. L'epilogo è tracciato come rubrica, come accade abitualmente nelle copie del testo qui censite.
XI. ff. 65-69 - Passio sanctorum Eustachii, Theopistes uxoris et filiorum mart. inc. In diebus Traiani imperatoris prevalente fallacia erat quidam magister militum - expl. in presidio impetrant que promissa sunt sanctis per gratiam Domini nostri et salvatoris Iesu Christi cui est gloria in saecula saeculorum Eustachius seu Eustasius (al. Placidus), Theopiste uxor et filii martyres : Passio
XII. ff. 69-79 - Passio sancti Iuliani, Basilissae et soc. inc. Beati igitur martyris Iuliani passionem scripturus - expl. fabricate sunt ecclesie. Gloria Christo qui est fidelis in verbis suis et tantam gloriam prestat servis suis et cum Patre et Spiritu Sancto regnat in Trinitate sempiterne virtutis per omnia saecula saeculorum Iulianus, Basilissa et soc. Antinoi in Aegypto monaci : Passionote Tra i ff. 77 e 78 è inserita una cartula della stessa mano con un'integrazione testuale (che in effetti non avrebbe potuto trovare posto nei ridottissimi margini dello specchio di scrittura).
XIII. ff. 79-83 - Passio sanctorum Chrysanthi et Dariae Romae mart. prol. inc. Historiam priorum sanctorum ad edificationem nostram Deus voluit pervenire - expl. habentem ac momentaneam non vereri inc. Igitur Polemius Agripinus vir illustris Alexandrie urbis honoratus et primus - expl. cum multis filiis in triumpho martyrii et in gloria perpetue corone suscepit, adiuvante Domino nostro Iesu Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat in saecula saeculorum Chrysanthus et Daria Romae mart. : Passio
XIV. ff. 83-90v - Euphemius translator fl. ante 870 Vita Basilii Caesareae episcopi opus Amphilochii Iconiensis pseudo; translatio ex graeco inc. Basilius itaque solus ut sic dicam in terra equalem vitam et decentem ostendit - expl. requievit autem angelicam vitam in terra agens magnus Basilius tit. finale Explicit vita sancti BasiliiBasilius Caesareae episcopus n. 270, m. ca. 345 : Vita
XV. ff. 90v-92 - Vita sancti Symeonis stylitae iunioris inc. Beatus Symeon filius fuit cuiusdam Insicii, mater autem eius Martana dicta est - expl. ut non sint minora quam illa quae prius per illum in columna positum Dominus prestare dignatus est Symeon stylita iunior : Vita
XVI. ff. 92-95 - Eberwinus Sancti Martini Treverensis abbas v. 1035, m. post 1047 Vita sancti Symeonis heremitae sive monachi de Monte Sinai reclusi Treverensis et miracula inc. Beatus Symeon patre greco Antonio dicto, matre calabrica - expl. igitur post horam nonam sepulchrum diligenter clauditur Symeon in monte Sinai mon., deinde Treverensis reclusus note Il testo si conclude con la prima frase del cap. 4 (= AASS Iun. I, col. 93F)
XVII. ff. 95-97 - Vita sancti Alexii Edessae et Romae conf. inc. Fuit Rome vir magnus et nobilis Eufemianus nomine - expl. petitionis effectum sine dubio consequi valeat, per Dominum nostrum Iesum Christum qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum tit. finale Explicit vita sancti Alexis confessorisAlexius Edessae et Romae confessor saec. V : Vita
XVIII. ff. 97-101 - Vita sancti Fursei Latiniacensis abb. inc. Fuit vir vite venerabilis Furseus nomine nobilis quidem genere - expl. merita illius clarescunt divinis virtutibus, adiuvante Domino nostro Iesu Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum tit. finale Explicit vita sancti Fursei confessorisFurseus Latiniacensis abbas : Vita
XIX. ff. 101-109 - Sophronius Hierosolymitanus patriarcha n. 550 ca., m. 639 Vita Mariae Aegyptiacae prol. inc. Secretum regis celare bonum est - expl. tempus namque est sacre prodere narrationis initium inc. In monasterio Palestinorum fuit vir vite moribus et verbo ornatus - expl. et tunc migravit ad Dominum in pace et gratia Domini nostri Iesu Christi, qui cum Deo Patre et vivificatore et adorando Spiritu vivit et dominatur et nunc et semper et in saecula saeculorum Maria Aegyptiaca paenitens : Vitanote Titolatura iniziale: Huius venerabilis conversionis actuum et morum vitam et penitentiam magnum virilemque certamen venerabilis Marie Egyptiace qualiter in heremo expleverit tempore vite de greco transtulit in latinum Paulus venerabilis diconus sancte Neapolis ecclesie
XX. ff. 109-112v - Vita sanctae Euphrosynae Alexandrinae v. inc. Fuit vir quidam in Alexandria nomine Pafnutius - expl. dies autem migrationes eorum ad Deum celebrantur in eodem monasterio usque in presentem diem glorificantes Patrem et Filium et Spiritum Sanctum cui est honor et gloria in saecula saecolorum Euphrosyna Alexandrina virgo saec. V : Vita
XXI. ff. 112v-113v - Vita sanctae Marinae v., Marini monachi dictae inc. Erat quidam secularis habens unicam filiam parvulam - expl. Deus per orationes eius multa mirabilia facit, cui est honor et gloria in saecula saeculorum Marina virgo, Marinus monachus dicta : Vita
XXII. ff. 113v-116v - Vita sanctae Pelagiae Hierosolymis paenitentis [interprete Eustochio] prol. inc. Magnas semper Deo gratias referre debemus - expl. quia revelatio nostra compunctione saluberrima plena est inc. Venerabilis Antiochene civitatis episcopus pro quadam causa evocavit ad se - expl. cum qua et nos faciat invenire misericordiam suam Dominus noster Iesus Christus, qui vivit et regnat in saecula saeculorum tit. finale Explicit vita sancte PelagiePelagia (al. Margareta, dicta Pelagius) Hierosolymis paenitens : Vitanote Versione BA/A' dell'opera secondo la classificazione dell'edizione citata in bibliografia.
XXIII. ff. 117-138 - Vita sancti Columbani Luxoviensis et Bobiensis abb. prol. inc. Sanctorum patrum qui in oriente vita et moribus claruerunt conscripte virtutes - expl. vel si possumus aptiori stilo melioramus inc. Vir itaque venerabilis Columba nobilibus parentibus in insula Hibernia natus fuit - expl. locus ergo ille per succidua temporum curricula anni illi provintie fluenta spiritalis ministravit doctrine note Il testo non appare identificabile con alcuna voce BHL. Tra i ff. 131 e 132 si è verificata una perdita, che interessa una sezione compresa tra le parole ad celos reversuri et quod michi e splendore illuminaret. Referens hoc illa viris doctissimis .
XXIV. ff. 138-139v - Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 Historia ecclesiastica gentis Anglorum note Estratto intitolato His temporibus miraculum memorabile et antiquorum simile in Britania Anglorum factum est namque ad exercitationem viventium de morte anime , che si trova anche in altre raccolte di Vitae Patrum qui censite.
XXV. f. 139v - Miraculum beatae virginis Mariae inc. Erat in quodam monasterio sanctimonialium quedam abbatissa nimis dissoluta et lasciva; que cum omni luxuria note Sopravvive solo l'inizio della narrazione, non identificata.
bibliografia
Codici laurenziani del fondo Ashburnham Firenze. BML - Ashburnhamiani Les vies latines de sainte Pélagie Stangl, Die Bibliothek Ashburnham