Katie Ann-Marie Bugyis The Development of the Consecration Rite for Abbesses and Abbots in Central Medieval England Traditio 71
(2016)
91-141
Abstract
Sull'evoluzione del rito episcopale di consacrazione di abati e badesse nei libri liturgici prodotti in Inghilterra tra 900 e 1200. L'A. individua tre stadi, ciascuno corrispondente a una tipologia di libri liturgici. Il rituale di consacrazione altomedievale consiste in una serie di preghiere testimoniata nei sacramentari gregoriani del IX secolo e nei sacramentari gelasiani di VIII secolo. Queste preghiere vengono incorporate e variamente rielaborate nei sacramentari e pontificali inglesi. Il primo stadio dell'evoluzione dei libri episcopali, testimoniato nei libri liturgici datati dall'inizio del X secolo fino all'inizio dell'XI, comprende da due a quattro preghiere. I codici esaminati sono: Oxford, Bodl. Libr., Bodley 579; Paris, BNF, lat. 943 e lat. 10575; Rouen, BM 368 e 369. Il secondo stadio è rappresentato da un vero e proprio
ordo , testimoniato in codici datati tra l'inizio e la metà del secolo XI: London, BL, Add. 57337 (Pontificale Anderson); Cotton Claudius A. III (Pontificale Claudius II); Cambridge, CCC, 146 (Pontificale Samson); 44; Douai, BM, 67. Il terzo stadio infine comprende i testimoni inglesi influenzati dal Pontificale Romano-Germanico, portato in Inghilterra a metà del secolo XI. Questi sono: London, BL, Cotton Tiberius C. I; Cotton Tiberius B. VIII; Dublin, Trinity Coll., 98; Cambridge, Trinity Coll., B.11.10; Oxford, Magdalen Coll., 226; Cambridge, UL, LI.II.10 e Ee.II.3.
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 44 (T. 1) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 146 (D. 3) Cambridge, Trinity College, Ms. B.11.10 (249) Cambridge, University Library, Ll.2.10 Cambridge, University Library, Ee.2.3 Douai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 67 Dublin, Trinity College, 98 (B.3.6) London, British Library, Add. 57337 («Anderson Pontifical») London, British Library, Cotton Claudius A. III London, British Library, Cotton Tiberius C. I London, British Library, Cotton Tiberius B. VIII Oxford, Bodleian Library, Bodl. 579 (S.C. 2675) «Leofric Missal» Oxford, Magdalen College, lat. 226 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10575 «Pontificale di Egberto» Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 943 Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 27 (368) Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), Y. 7 (369) Scheda N: 39 - 5705
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-the-development-of-the-consecration-rite-for-abbe/716260
*
Johanna Dale Inauguration and Liturgical Kingship in the Long Twelfth Century. Male and Female Accession Rituals in England, France and the Empire York, York Medieval Press 2019 pp. XI-292
Abstract
Lo studio indaga le cerimonie di investitura regale e imperiale in Inghilterra, Francia e Germania nel periodo 1070-1220/1230. L'A. ambisce a problematizzare l'idea, invalsa nella storiografia, che il XII secolo segni l'inizio di un processo di desacralizzazione del potere politico, quale conseguenza della lotta delle investiture e dello sviluppo di apparati legali e amministrativi via via più sofisticati e complessi. L'analisi delle fonti testuali e materiali rivela infatti che la secolarizzazione delle istituzioni coesistette a lungo con un'ideologia volta a garantire una legittimazione sacrale del potere politico, riflessa in una liturgia dell'investitura che, echeggiando modelli vetero-testamentari di regalità, assegnava al re/imperatore un ruolo trascendente nell'economia della salvezza. Accanto a fonti documentarie, giuridiche e liturgiche (soprattutto gli
ordines coronationis , oggetto dei capitoli 1-2), ampio rilievo hanno le fonti narrative, indagate tanto sul versante evenemenziale (attori, luoghi, contesti delle incoronazioni) quanto sul versante ideologico. Fra gli autori e i testi più diffusamente impiegati si trovano le cronache di Frutolfo-Eccheardo, Ruggero di Hoveden, Riccardo di Devizes e Matteo Paris; l'opera storica di Gervasio di Canterbury, Guglielmo di Malmesbury e Rodolfo de Diceto; i
Gesta Guillelmi di Guglielmo di Poitiers; i
Gesta Frederici di Ottone-Rahewin; i
Gesta Ludovici di Sugero di St.-Denis; l'
Historia Frederici di Ottone Morena; i
Gesta Normannorum ducum di Guglielmo di Jumièges, Orderico Vitale e Roberto di Torigni; l'
Historia novorum in Anglia di Edmero di Canterbury; l'
Historia Anglorum di Enrico di Huntingdon; l'
Historia Ierosolimitana di Balderico di Bourgueil; la
Chronica brevis ecclesiae S. Dionysii ad cyclos paschales ; la
Chronica regia Coloniensis ; i
Reineri Annales ; la
Chronica de Waltham ; gli
Annales Lobienses ; l'
Historia regum Francorum ab origine gentis ad annum MCCXIV ; il
De consecratione pontificum et regum . Le quattro appendici forniscono: (1) un
corpus degli
ordines coronationis disponibili per il periodo considerato, con relativo censimento dei manoscritti e delle edizioni a stampa (Cambridge, CCC, 146; Trinity Coll., B.II.10; UL, Ee.II.3; Douai, BM, 67; Dublin, Trinity Coll., 98; Köln, Dombibl., 141; London, BL, Add. 57337; Cotton Claudius A. III; Cotton Tiberius B. VIII; Cotton Vitellius A. VII; Oxford, Bodl. Libr., Rawlinson C. 400; Magdalen Coll., 226; Paris, BNF, lat. 943; Rouen, BM, Y. 7 [369]); (2) uno schedario degli incipit delle preghiere impiegate nelle cerimonie di investitura; (3) un catalogo tematico dei principali elementi rituali riscontrati negli
ordines coronationis ; (4) un breve inventario descrittivo di sigilli e
bullae , con rimando alla bibliografia di riferimento e indicazione, laddove possibile, del collegamento alla risorsa on-line. Completano il volume la bibliografia, un indice dei riferimenti biblici e un indice generale. (Vera Fravventura)
Riduci
Argomenti e indici Storia dei regni e delle entità politiche territoriali Annales Lobienses Anonymus Normannus Chronica regia Coloniensis Chronicon Sancti Dionysii in Francia breve ad cyclos paschales Chronicon Walthamense (Regnante Cnuto et Anglis imperante... ) Gervasius Cantuariensis monachus n. 1145 ca., m. 1210 ca. Guillelmus Malmesberiensis monachus n. 1080 ca., m. 1142/1143 Historia regum Francorum usque ad annum 1214 Pontificalia, Libri liturgici Radulphus de Diceto n. 1120/1130, m. 22-11-1202 Storia dell'impero Vetus Testamentum, Biblia sacra, FORTLEBEN Baldericus Burgulianus abbas n. 1046, m. 1130 ,
Historia Hierosolymitana [una cum epistola nuncupatoria ad Petrum abbatem Malleacensem] (Amor mihi silentium interdicit et in verbositatem inducit Baldricus Burguliensium fratrum abbas Ierusalem totius Iudee metropolim non ignobilem nec ignotam civitatem) Eadmerus Cantuariensis monachus n. 1055/1064, m. 1124/1130 ,
Historia novorum in Anglia (Cum praesentis aetatis viros diversis casibus subactos intueor acta praecedentium anxie investigare... Regnante in Anglia gloriosissimo rege Eadgaro et totum regnum sanctis legibus strenue gubernante, Dunstanus Cantuariorum ant Ekkehardus Uraugiensis abbas v. 1101/1102, m. 23-1-1125 ,
Chronicon universale [4 recensiones] Frutolfus fl. 1071, m. 17-1-1103 ,
Chronicon universale Guillelmus Gemeticensis monachus n. 1000 ca., m. 1070 ca. ,
Gesta Normannorum ducum Guillelmus Pictaviensis n. 1020 ca., m. post 1087 ,
Gesta Guillelmi ducis Normannorum et regis Anglorum [a. 1035-1067] Henricus Huntendunensis archidiaconus n. 1080/1090, m. 1155 ,
Historia Anglorum (Britannia igitur beatissima est insularum, fecunda frugibus et arboribus... Cum in omni fere litterarum studio dulce laboris lenimen... ) Matthaeus Parisiensis n. 1195 ca., m. 1259 ca. ,
Chronica maiora Ordericus Vitalis n. 16-2-1075, m. 1142/1143 ,
Accessiones ad Gesta Normannorum ducum Guillelmi Gemmeticensis Otto I Frisingensis episcopus n. 1111 ca., m. 22-9-1158 ,
Gesta Friderici I imperatoris (Cum sub imperatore Heinrico, qui inter reges quartus, inter imperatores tercius huius nominis invenitur... Omnium qui ante nos res gestas scripserunt haec, ut arbitror, fuit intentio virorum fortium clara facinora... ) Otto Morena n. 1100 ca., m. 1161 ca. ,
Historia Friderici I Rahewinus Frisingensis praepositus m. 1175 ca. ,
Gesta Friderici imperatoris [continuatio operis Ottonis Frisingensis] Rainerus Sancti Iacobi Leodiensis prior n. 1157 ca., m. 1230 ca. ,
Annales Sancti Iacobi [ab a. 1066 usque ad a. 1230] (1066. Obiit Albertus abbas secundus. Stephanus succedit tertius... ) Richardus Divisiensis monachus fl. saec. XII ex. ,
Chronicon de gestis Ricardi primi regis Angliae Robertus de Torineio n. 1105 ca., m. 23/24-6-1186 ,
Accessiones ad Gesta Normannorum ducum Guillelmi Gemmeticensis Rogerius de Hoveden m. 1201 ca. ,
Chronica Sugerius Sancti Dionysii Parisiensis abbas n. 1081, m. 13-1-1151 ,
Gesta Ludovici regis
Luoghi: Francia Germania Inghilterra
Manoscritti
Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 146 (D. 3) Cambridge, Trinity College, Ms. B.2.10 (53) Cambridge, University Library, Ee.2.3 Douai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 67 Dublin, Trinity College, 98 (B.3.6) Köln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibliothek, 141 (Darmst. 2136) London, British Library, Add. 57337 («Anderson Pontifical») London, British Library, Cotton Claudius A. III London, British Library, Cotton Tiberius B. VIII London, British Library, Cotton Vitellius A. VII Oxford, Bodleian Library, Rawlinson C. 400 (S.C. 12254) Oxford, Magdalen College, lat. 226 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 943 Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), Y. 7 (369) Scheda N: 41 - 7746
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-inauguration-and-liturgical-kingship-in-the-long-/745680
*
Jean-Luc Deuffic La notation neumatique bretonne: manuscrits et centres de diffusion (Xe-XIIe siècle) The Calligraphy of Medieval Music cur. John Dickinson Haines , Turnhout, Brepols 2011 (Musicalia Medii Aevi 1) pp. 276, 63-90
Abstract
L'A. si propone di fornire uno status quaestionis relativo ai manoscritti notati con neumi bretoni (con particolare riferimento ai precedenti studi di M. Huglo). I codici oggi conosciuti vengono elencati e descritti in modo sommario, suddividendoli per origine e provenienza (manoscritti in notazione bretone vergati in Bretagna e non; attuale luogo di conservazione). Il saggio è corredato di bibliografia. I mss. considerati sono: Angers, BM, 91 e 811; Bern, Burgerbibl., 85, 160, 167, 179 e 219; Boulogne, BM, 8; Cambridge, CCC, 146; UL, Kk.I.24; Chartres, BM, 110, 152 e 47; Vat. Reg. lat. 486, lat. 204, lat. 523 e lat. 552, Vat. lat. 4197, lat. 4201, lat. 6083 e lat. 9668; Douai, BM, 13; Ivrea, Bibl. Capitolare, 91 (LX); Leiden, Bibl. der Rijksuniversiteit, B.P.L. 25; London, BL, Cotton Vitellius A. XIX; Egerton 609; Harley 526 e Harley 1117; Milano, Ambrosiana, L 77 sup.; New York, Public Libr., 115; Orléans, BM, 302; Oxford, Bodl. Libr., Auct. D.2.16 e Auct. F.4.26; Bodl. 859, Bodl. 394 e Bodl. 579; Paris, Mazarine, 421 e 1707; BNF, lat. 14782, lat. 11589, lat. 8883, lat. 9439, lat. 5082, lat. 943, lat. 12021, e lat. 1154; n.a. lat. 1630 e n.a. lat. 1587; Paris, Ste-Geneviève, 223; Quimper, Archives Départmentales du Finistère, 4 J 96; Saint-Omer, BM, 666; Sankt Paul in Lavantal, Benediktinerstifts, 27.4.35; Tongeren, Collégiale de la Nativité, Evangeliaire de Saint-Bern; Valenciennes, BM, 407. (Brian Andrea Berni)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Angers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 811 (727) Angers, Médiathèque Toussaint (olim Bibliothèque Municipale), 91 (83) Bern, Burgerbibliothek, 85 Bern, Burgerbibliothek, 179 Bern, Burgerbibliothek, 167 Bern, Burgerbibliothek, 219 Bern, Burgerbibliothek, 160 Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque des Annonciades (olim Bibliothèque Municipale), 8 Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 146 (D. 3) Cambridge, University Library, Kk.1.24 Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 152 (105) Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 110 (58) (?) Chartres, Médiathèque «L'Apostrophe» (olim Bibliothèque Municipale), 47 (40) (?) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 523 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 204 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 486 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 552 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 4201 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 6083 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 9668 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 4197 Douai, Bibliothèque Marceline Desbordes-Valmore (olim Bibliothèque Municipale), 13 Ivrea (Torino), Biblioteca Capitolare, LX (91) Leiden, Bibliotheek der Universiteit, B.P.L. 25 London, British Library, Cotton Vitellius A. XIX London, British Library, Egerton 609 London, British Library, Harley 526 London, British Library, Harley 1117 Milano, Biblioteca Ambrosiana, L 77 sup. New York, New York Public Library, Manuscripts and Archives Division MA 115 «Harkness Gospels» Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 302 (255) Oxford, Bodleian Library, Auct. D.2.16 (S.C. 2719) Oxford, Bodleian Library, Auct. F.4.26 (S.C. 8868) Oxford, Bodleian Library, Bodl. 394 (S.C. 2225) Oxford, Bodleian Library, Bodl. 579 (S.C. 2675) «Leofric Missal» Oxford, Bodleian Library, Bodl. 859 (S.C. 2722) Paris, Bibliothèque Mazarine, 1707 (1354) Paris, Bibliothèque Mazarine, 421 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 943 9Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 14782 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8883 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 11589 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 1154 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5082 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 943 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 12021 Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 1630 Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 1587 Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, 223 Quimper, Archives Départmentales du Finistère, 4 J 96 Saint-Omer, Bibliothèque de l'Agglomération du Pays de Saint-Omer (olim Bibliothèque Municipale), 666 Sankt Paul im Lavanttal, Bibliothek des Benediktinerstifts, 71/3 (27.4.35) Tongeren/Tongres, Basiliek Onze-Lieve-Vrouw, 17 Valenciennes, Bibliothèque Municipale, 407 (389) Scheda N: 34 - 4593
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-la-notation-neumatique-bretonne-manuscrits-et-cen/634316
*
David Norman Dumville Liturgical Books for the Anglo-Saxon Episcopate: A Reconsideration David Norman Dumville Liturgy and the Ecclesiastical History of Late Anglo-Saxon England: Four Studies Woodbridge, The Boydell Press 1992 (Studies in Anglo-Saxon History 5) pp. X-193, 66-95
Abstract
Studio dedicato ad una serie di mss. liturgici, copiati per prelati anglosassoni. Si tratta in particolare dei seguenti mss.: Cambridge, CCC, 41; 44; 146; 163; 265; 422; Sidney Sussex College, 100; Trinity College, B.1.30 A + New Haven, Conn., Yale University Libr., 320; Cambridge, Mass., Harvard College Libr., Typ. 612 (
olim Phillipps 29721); Exeter, Cathedral Libr., 3548 A; 3548 C; London, BL, Add. 57337; Cotton Claudius A. III, ff. 9-18, 87-105 e ff. 31-86 e 106-150; Cotton Vitellius A. VII; Harley 2892; Society of Antiquaries, 154*; Orléans, BM, 127 (105); Oslo, Riksarkivet, fragm. 207, 208, 210 + København, Rigsarkivet, [Mi. 70]; Oxford, Bodl. Libr., Bodl. 579 (S.C. 2675); Paris, BNF, lat. 943; lat. 987; lat. 10575; Vat. Reg. lat. 338; Rouen, BM, A. 27 (368); Y. 6 (274); Y. 7 (369); Stockholm, Riksarkivet, Mi. 1 + Lund, UB, Fragm. membr. lat. 1. (Claudio Leonardi)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 41 (S. 2) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 265 (K. 2) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 146 (D. 3) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 44 (T. 1) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 163 (I. 3) Cambridge, Corpus Christi College, Ms. 422 (S. 16) Cambridge, MA, Harvard University Library, Houghton Library, Typ. 612 Cambridge, Sidney Sussex College, 100 (Delta 5.15) Cambridge, Trinity College, Ms. B.1.30 A (28) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 338 Exeter, Cathedral (Chapter) Library, 3548 A Exeter, Cathedral (Chapter) Library, 3548 C København, Rigsarkivet, Fragm. [Mi. 70] London, British Library, Add. 57337 («Anderson Pontifical») London, British Library, Cotton Claudius A. III London, British Library, Cotton Vitellius A. VII London, British Library, Harley 2892 London, Society of Antiquaries of London, 154* Lund, Universitetsbiblioteket, Fragm. membr. lat. 1 New Haven, CT, Yale University, Beinecke Rare Book and Manuscript Library, 320 Orléans, Médiathèque (olim Bibliothèque Municipale), 127 (105) Oslo, Riksarkivet, Lat. Fragm. 207 Oslo, Riksarkivet, Lat. Fragm. 208 Oslo, Riksarkivet, Lat. Fragm. 210 Oxford, Bodleian Library, Bodl. 579 (S.C. 2675) «Leofric Missal» Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 10575 «Pontificale di Egberto» Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 943 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 987 Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), Y. 6 (274) Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), A. 27 (368) Rouen, Bibliothèque Jacques Villon (olim Bibliothèque Municipale), Y. 7 (369) Stockholm, Riksarkivet, Mi. 1 Scheda N: 16 - 5098
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-liturgical-books-for-the-anglo-saxon-episcopate-a/266455
*
Birgit Ebersperger Die angelsächsischen Handschriften in den Pariser Bibliotheken. Mit einer Edition von Ælfrics Kirchenweihhomilie aus der Handschrift Paris, BN, lat. 943 Heidelberg, Winter 1999 pp. XII-314 (Anglistische Forschungen 261)
Abstract
Il vol., che nasce da una tesi discussa presso l'Università
... Leggi tutto Il vol., che nasce da una tesi discussa presso l'Università di Monaco nel 1996, comprende nella prima parte un censimento di codici e frammenti di origine anglosassone conservati nelle biblioteche parigine (non sono considerati i mss. prodotti da scribi insulari sul Continente e l'A. segue i criteri di selezione del materiale stabiliti da H. Gneuss in
Preliminary List of Manuscript Written or Owned in England up to 1000 in «Anglo-Saxon England» 9 (1981) 1-60, cfr. MEL VII 6105). Oltre a una stringata descrizione fisica si danno informazioni relative alla datazione, all'origine, alla scrittura, al contenuto e alla decorazione. Chiudono la parte dedicata al catalogo quattro appendici: 1) «Irische Handschriften» (mss. irlandesi dei secc. VIII-IX); 2) «Echternach» e 3) «Fleury» (entrambe dedicate a codici vincolati alla tradizione scrittoria anglosassone, ma con buona probabilità prodotti sul Continente); 4) «Fälschlich als angelsächsisch eingestufte Handschriften Insulare Merkmale in kontinentalen Handschriften». La seconda parte del vol. offre l'edizione e la traduzione tedesca dell'omelia in antico inglese
De dedicatione ecclesiae di Elfrico (A. Cameron
A List of Old English Texts in
A Plan for the Directory of Old English Toronto 1973 n. B 1.5.12), conservata nel ms. Paris, BNF, lat. 943 ff. 156r-160r (X sec. seconda metà, probabilmente prodotto a Canterbury, Christ Church e quindi posseduto a Sherborne, tra la fine del X sec. e gli inizi dell'XI, dove viene copiata l'omelia edita, insieme alle altre due anonime, sempre
de dedicatione ecclesiae , presenti ai ff. 164r-170r). Del testo, che si basa sul commento di Beda a Lc 19, 1-10, l'A. discute l'attribuzione a Elfrico, la datazione, la tradizione manoscritta (oltre al codice parigino l'omelia è tradita dai mss. Oxford, Bodl. Libr., Hatton 114 ff. 236r-242v, XI sec. terzo quarto, Worcester, e London, Lambeth Palace, 489 ff. 51r-58v, XI sec. terzo quarto, Exeter), le relazioni tra le diverse versioni del testo e la lingua. L'omelia era già stata pubblicata da R. Brotanek in
Texte und Untersuchungen zur altenglischen Literatur und Kirchengeschichte Halle 1913 pp. 3-15, che non aveva tenuto conto del testimone oxoniense. Chiudono il vol. una bibliografia (pp. 265-310) e un indice dei codici citati. (Lucia Pinelli)
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 21 - 12080
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-die-angelsächsischen-handschriften-in-den-pariser/373477