Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 1906
Vitae Patrum e scritti agiografici cisterciensi, di origine claravallense
orig. Clairvaux (Aube), Notre-Dame, abbazia OCist Il codice assembla otto sezioni, tutte originarie di Clairvaux. Nel margine inferiore del f. 1 era tracciata una nota di possesso ora in parte erasa: Liber sancte [...]; nella sezione VI, ai f. 62 (margine inferiore) e 62v, si legge rispettivamente Liber beate Dei genitricis Marie et beati Bernardi Clarevallensis e Liber Clarevallis ad usum fratris [...] (di nuovo eraso). Tutti i testi sono annotati e punteggiati di manucole, di mano coeva.
U.C. I, ff. 1-19 ; sec. XIII-XIV I. f. 1r-v - Hieronymus Stridonius , Vita sancti Pauli , adbreviatio (= BHL 6596)
Vita sancti Pauli primi heremite descrita a beato patre Iheronimo presbitero prol.prol. inc. Inter multos sepe dubitatum est a quo potissimum monachorum heremus habitari cepta sit - expl. nulli homini compertum habetur inc. Sub Decio et Valeriano persecutoribus - expl. multo magis eligeret tunicam Pauli cum meritis eius quam regum purpuras cum gemmis suis tit. finale Explicit vita sancti Pauli (
Epitome
)
Paulus Thebaeus primus erem. : Vitanote Questo e i testi che seguono sono abbreviati: il copista segnala i passi dove avviene il salto da un estratto all'altro con un segno a forma di T e glossa personalmente la narrazione con note storiche e lessicali.
II. ff. 2-6v - Evagrius Antiochenus , Vita Antonii abbatis in Thebaide [opus Athanasii Alexandrini ep.; translatio ex graeco] , adbreviatio (= BHL S 609 c)
Prologus Evagri presbiteri in vita sancti Antonii prius a beato Athanasio episcopo Alexandrie greco descripta stilo, dehinc ab eodem Evagrio in latinum translata
epilogo
, ep.ded.
ep. ded. inc. Presbiter Evagrius Innocentio karissimo filio salutem in Domino. Ex alia in aliam linguam - expl. alii sillabas aucupentur et litteras, tu quere sapientiam inc. Igitur Antonius nobilibus religiosisque parentibus ab Egypto oriundus - expl. et nemo alter usque ad hanc diem preter eos ubi sit conditus novit epil. inc. Hic Antonio vite terminus fuit - expl. ad imitandum ipsum vel ex parte ut in omnibus clarificetur nomen eius per magistrum et hortatorem et redemptorem et salvatorem nostrum Iesum Christum, cum Spiritu Sancto cui est claritas et perpetua potestas in saecula saeculorum tit. finale Explicit ex vita sancti Antonii monachi (
Epitome
)
Antonius in Thebaide abbas n. 250 ca., m. 17-1-356 : Vitanote Il testo è suddiviso in brevi capitoli, tra i quali è contato anche l'epilogo che unisce parti di quello originario e di quello aggiunto dal traduttore.
III. ff. 6v-8v - Hieronymus Stridonius , Vita sancti Hilarionis , adbreviatio (= BHL 3879)
Prologus sancti Iheronimi in vita sancti Hylarionis monachi prol.prol. inc. Scripturus vitam beati Hylarionis habitatorem eius invoco Spiritum Sanctum - expl. cibi potusque placuerunt inc. Hylarion ortus vico Tabatha qui circiter quinque milia a Gaza urbe Palestine ad austrum situs est - expl. forsitan quia plus illum locum dilexerat tit. finale Explicit ex vita sancti Hylarionis a beato Ieronimo descripta (
Epitome
)
Hilarion in Palaestina abb. : Vita
U.C. I, ff. 1-19 ; sec. XIII-XIV IV. ff. 8v-11v - Dionysius Exiguus fl. 497-540 ca., m. 550 ca. , Vita sancti Pachomii abbatis Tabennensis translatio ex graeco , adbreviatio (= BHL 6410)
Vita sancti Pachomii ep.ded.
ep. ded. inc. Domine ac venerande in Christo quoque magnificentissime Dionisius Evagrius - expl. eo fiunt inimici deteriores inc. Dominus noster Iesus Christus sapientie fons - expl. quia ipsi debetur omnis laus et gloria in saecula saeculorum (
Epitome
)
Pachomius Tabennensis abb. : Vita
U.C. I, ff. 1-19 ; sec. XIII-XIV V. ff. 11v-13v - Euphemius translator fl. ante 870 , Vita Basilii Caesareae episcopi opus Amphilochii Iconiensis pseudo; translatio ex graeco , adbreviatio (= BHL 1023)
Prologus Amphilochii Yconii episcopi in ex vita et ex miraculis sancti Basilii prol.prol. inc. Dilectissimi, non erat indecorum filios fideles patris contristari defunctione - expl. virtutes ipsius enarrantes inc. Basilius itaque solus ut sic dicam equalem et decentem ostendit in terra vitam - expl. secundum operationem Spiritus Sancti conscripta cum eo in celesti libro in gloriam et laudem Domini nostri Iesu Christi cui cum Patre est gloria similis et Sancto ac vivifico Spiritu nunc et semper et in saecula saeculorum tit. finale Explicit ex vita sancti Basilii (
Epitome
)
Basilius Caesareae episcopus n. 270, m. ca. 345 : Vita
VI. ff. 13v-17v - Leontius Neapolitanus episcopus saec. VII , Vita Iohannis Eleemosinarii , adbreviatio (= BHL 4388)
Prologus Anastasii ad Nicholaum papam in vita sancti Iohannis eleemosinarii Alexandrini archiepiscopi prol.praef. inc. Cogitante ac diu tacite solliciteque mecum considerante - expl. sed quid translatum sit prol. inc. Intentio quidem una est nostra quoque et eorum qui ante nos fuerunt - expl. ad memoriam studuimus revocare inc. Cum pervenissem Alexandriam ego indignus - expl. reliquie suavitate profluant unguentorum ad laudem et gloriam Domini nostri Iesu Christi cui est honor et gloria cum Patre in unitate Spiritus Sancti per omnia saecula saeculorum tit. finale Explicit ex vita sancti Iohannis eleemosinariiIohannes Eleemosynarius, Alexandrinus ep.
U.C. I, ff. 1-19 ; sec. XIII-XIV VII. ff. 17v-18v - Antonius hagiographus fl. saec. V , Vita Symeonis Stylitae senioris , adbreviatio (cfr. BHL 7959)
Ex vita sancti Symeonis qui stetit in columpnisinc. Sancte recordationis beatus Symeon cuius depositionem hodie celebramus - expl. celebratur autem dies depositionis beatissimi Symeonis nonas ianuarii, regnante Domino nostro Iesu Christo cui est honor et gloria cum Deo Patre et Spiritu Sancto in saecula saeculorum tit. finale Explicit ex vita sancti Symeonis qui stetit in columpnis annis XLVISymeon stylita senior : Vita
VIII. ff. 18v-19 - Vita sancti Frontonii in Aegypto ab. , adbreviatio (= BHL 3189)
Prologus in actibus sancti Frontonii quos scripsit sanctus Iheronimus prol.prol. inc. Quoniam sepe desideratis audire - expl. quoniam satis edificat monachos presens opusculum inc. Igitur Frontonius verax Dei servus - expl. hec Antonio imperante gesta sunt decimo et tertio anno imperii eius tit. finale Explicit ex vita sancti FrontoniiFrontonius seu Fronto in Aegypto abbas saec. II : Vita
IX. f. 19r-v - Hieronymus Stridonius , Vita Malchi , adbreviatio (= BHL 5190)
Ex narratione sancti Iheronimi de captivo monacho Malchoinc. Qui legis imitare quod legis. Dum apud Maronias triginta ferme milibus ab Antiochia - expl. et hominem Christo deditum posse mori non posse superari tit. finale Explicit de captivo monacho MalchoMalchus captivus mon. : Vita
U.C. II, ff. 20-27 ; sec. XIII-XIV X. ff. 20-23 - Passio sancti Iacobi Intercisi mart. in Perside (= BHL 4100)
Passio sancti Iacobi martyris qui dicitur Intercisusinc. Temporibus Hisdigerni principis Persarum erat in regione Eluzza in civitate Bilape vir quidam Iacobus nomine - expl. cantantes et psallentes Domino qui coronam victorie dat suis martyribus, cui est honor et gloria, virtus et imperium per omnia saecula saeculorum Iacobus Intercisus in Perside mart. : Passio
U.C. II, ff. 20-27 ; sec. XIII-XIV XI. ff. 23v-27 - Passio sancti Albani Hungariae regis ficticii mart. [perperam Trasamundo Claraevallensi adscripta] (= BHL 201)
Passio sancti Albini martyris cuius miri actus legunturinc. Erat olim in partibus Aquilonis homo quidam potens et nobilis qui et gloria preminebat - expl. a nostris facinoris ablui et super nivem dealbari, prestante Domino nostro Iesu Christo qui tecum et cum Spiritu Sancto vivit et regnat per omnia saecula saeculorum Albanus Hungariae rex ficticius mart. note Parte del foglio finale e il verso rimangono vuoti.
U.C. III, ff. 28-35 ; sec. XIV XII. ff. 28-34v - Vita sancti Petri Iuliacensis prioris (= BHL 6715)
inc. Beatus Petrus Anglice regionis indigena - expl. qui mox ut ibi dormivit manus lese sanitatem recepit Petrus Iuliacensis prope Molismum prior m. 1136 : Vitanote Nel margine superiore una mano più recente titola così il testo anepigrafo: Vita sanctissimi Petri qui cum sanctissimo Stephano tertio Cisterciensi abbati de Anglia in Galliam venit et cum eo factus est monachus Molismensis . Parte del f. 34v e tutto il f. 35 restano vuoti.
U.C. IV, ff. 36-44 ; sec. XIII-XIV XIII. ff. 36-44v - Iohannes Eremita fl. ante 1150, m. 12-11-1179 , Vita sancti Bernardi Claraevallensis (= BHL 1234)
Epistola Iohannis Heremite ad Petrum Tusculanensem episcopum de vita beati patris nostri Bernardi primi Clarevallensis abbatis prol., ep.ded.
ep. ded. I inc. Iuxta petitionem et desiderium vestrum - expl. ut inchoator et consummator huius operis ep. ded. II inc. Petis a me, miles Christi - expl. divina illi sese proderent sacramenta prol. inc. Qui vitas sanctorum, fratres carissimi, vult scribere - expl. sicut decet de beato viro dicere que vera sunt inc. Beatissimus igitur Bernardus in pago Lingonensi Fontanis oppido - expl. et ceteri qui presentes aderant plurimum edificati fuerunt note Come nei casi precedenti, parte del foglio finale resta vuota.
U.C. V, ff. 45-52 ; sec. XIII-XIV XIV. ff. 45-52v - Chronicon Claraevallense , estrattiAscelina Cisterciensis virgo OCist saec. XII , Hemelina Cisterciensis conversa m. ca. 1178 note Sono raccolti estratti dal 1147 al 1192, mescolati ad altri dal Liber miraculorum di Gossuino relativi a santa Emelina (f. 46, cfr. BHL S 721 b) e sancta Ascelina (ff. 47v-49, cfr. BHL 3802).
U.C. VI, ff. 53-62 ; sec. XIII-XIV XV. ff. 53-62 Estratti morali e disciplinari (i sette vizi, la confessione)note La sezione ha inizio acefala e doveva costituire l'ultima parte di un codice originario: al f. 62 e 62v si leggono infatti gli ex libris riportati nella nota iniziale.
U.C. VII, ff. 63-78 ; sec. XIII-XIV XVI. ff. 63-77v - Caesarius Heisterbacensis prior n. 1180 ca., m. post 1240 , Dialogus miraculorum aa. 1219-1223 , estrattinote Rimane vuoto il f. 78r-v.
U.C. VIII, ff. 79-84 ; sec. XIII-XIV XVII. ff. 79-84v Raccolta di miracoli di monaci cisterciensi prol.prol. inc. Ab initio fundationis domus nostre constat hoc in loco viros fuisse magnificos - expl. digni non erant eos turbis apponere inc. Homo magnus dominus castri de Malberg vir dives - expl. quin ser Brundanus maledictionis sermonem proferebat
bibliografia
Catalogue of the manuscripts at Ashburnham Place , s.p.; Mula, Gossuinus , 91-4; Narducci, Indici alfabetici per autori e per soggetti , 83