Julia Aguilar Miquel El «Epigramma operis subsequentis» de Tajón de Zaragoza en los mss. Aug. Perg. 255, Clm 14854 y Ott. Lat. 2546 RELat 18 (2018) 73-88
Abstract
A study of the manuscript tradition of Taio of Zaragoza's
Epigramma operis subsequentis , originally designed for prefacing his
Sententiae . The A. examines three manuscripts in which the epigram emerges unrelated to the
Sententiae . In Karlsruhe, BLB, Aug. Perg. 255 and München, BSB, Clm 14854, a shortened version of the poem introduces Wigbod's
Epitome commentariorum in Genesim et Evangelia . In Vat. Ottob. lat. 2546, Taio's epigram precedes a particular version of the prologue to Alan of Farfa's
Homiliary , and was supplemented with ten verses extracted from Alcimus Avitus's
Carmina de spiritalis historiae gestis , book 4. Joined to Taio's verses, they produce a cento-like composition that is generally attributed to Alan of Farfa.
Riduci
Argomenti e indici Taio Caesaraugustanus episcopus n. 600 ca., m. ante 683 ,
Epigramma operis subsequentis (Quisquis amas sacram, lector, addiscere legem... ) Alanus Farfensis abbas fl. 760-769/770, m. 769/770 ,
Homiliarium Avitus Viennensis episcopus n. 460 ca., m. 518 ,
Carmina de spiritalis historiae gestis Taio Caesaraugustanus episcopus n. 600 ca., m. ante 683 ,
Sententiarum libri quinque Wigbodus fl. 780/799 ca. ,
Epitome commentariorum in Genesim et Evangelia (Genesis, quid interpretatur, expone... Quis amas sacra, lector, addiscere lege... ) Manoscritti
Risorse esterne collegate Revista de estudios latinos 2018 (Aguilar Miquel)
Scheda N: 40 - 3900
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-el-epigramma-operis-subsequentis-de-tajón-de-zara/733629
*
Paulo Farmhouse Alberto Poesía visigótica y época carolingia in Latinidad medieval hispánica cur. Juan Francisco Mesa Sanz , Firenze, SISMEL. Edizioni del Galluzzo 2017 (MediEVI. Series of the Società Internazionale per lo Studio del Medioevo Latino 14) pp. XI-662, 27-53
Abstract
El A. cita varios ejemplos de la difusión de la poesía visigótica en ámbito carolingio: el conjunto de poemas de Eugenio de Toledo copiados en Paris, BNF, lat. 8093 + Leiden Voss. F 111; Paris, BNF, lat. 2832; lat. 7540 + lat. 2772; lat. 8071, Leipzig, UB, Rep. I 74, Bruxelles, BR, 8860-67; su edición de la
Satisfactio de Draconcio, que sirvió de base a Wigbodo para elaborar su comentario al Octateuco dedicado a Carlomagno; el conjunto de epigramas atribuidos a Isidoro, copiados en Milano, Ambrosiana, C 74 sup., Vat. Pal. lat. 276, Lleida, Arxiu Capitular de la Catedral, Roda Rc-0019 (Roda 2), Vat. lat. 7803, Paris, BNF, lat. 8093 e lat. 2773, Sankt Gallen, Stiftsbibl., 397, Zürich, Zentralbibl., C. 78; el poema astronómico de Sisebuto, copiado en Bamberg, SB, Patr. 61, Köln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibl., 83 II, Sankt Gallen, Stiftsbibl., 855 IV, Paris, BNF, lat. 4860 e lat. 6413 + Karlsruhe, BLB, Karlsruhe 339, München, BSB, Clm 14300 e Clm 16128, Bern, UB, F 219 II, Vat. Reg. lat. 1260 II, Vat. Reg. lat. 255 I, Paris, BNF, lat. 7533 V e lat. 6649. Posteriormente presta atención a los tratados y compilaciones de gramática que utilizan versos visigóticos, como un comentario conservado en Erfurt Amplon. 2º 10 (
Ars grammatica «Quod» ), o la
Ars grammatica atribuida a Pedro de Pisa, cuyos ejemplos poéticos parecen inspirados en las aducidos por Julián en su tratado de gramática, mismo fenónemo que se observa en un capítulo de Julían sobre los inventores de los alfabetos copiado en München, BSB, Clm 807. Julián de Toledo fue también la fuente para los versos visigóticos incluidos en el
Liber glossarum . Algunas citas, en cambio, podrían derivar de fuentes gramaticales hoy perdidas. El A. apunta que en el siglo IX se observan otra clase de citas, tomadas más bien de antologías poéticas: así, menciona el florilegio conservado en Vat. Reg. lat. 215 (
Exempla diversorum auctorum ), donde se cita a Isidoro y Eugenio, así como el florilegio de Micón de Saint-Riquier, el copiado en Paris, BNF, lat. 2773, el de Einsiedeln, Stiftsbibl., 32 y el de London, BL, Harley 2685; también las glosas de Vat. lat. 1469, que utiliza el poema de Sisebuto. Por último, tiene en cuenta los escolios presentes en una collección de escolios a Persio conservado en los manuscritos Krivoklát, Krivoklásta Knihovna, I.D.31 y Leiden, BU, Voss. lat. Q. 18, donde se citan versos de Eugenio. (Joel Varela Rodríguez)
Riduci
Argomenti e indici Poesia Ars grammatica «Quod» (Unde incipere debeat gramatica. Quod grammatica a nomine incipere debet... ) Ars grammatica, poetica et rhetorica (Partes grammaticae artis quot sunt... ) Exempla diversorum auctorum Florilegia Liber glossarum (A littera in omnibus gentibus ideo prior est literarum, pro eo quod ipsa prior nascentibus vocem apperiat. Abba Syrum nomen, significat in Latinum pater... ) Ansileubus saec. VII ex./VIII in. ,
Liber glossarum (?) Dracontius fl. saec. V ex. ,
Satisfactio Eugenius II Toletanus archiepiscopus sedit 646-657 ,
Dracontii librorum recognitio (Prima dies lux est terris, mors una tenebris... Rex aeterne Deus, auctor rectorque serenus... ) Eugenius II Toletanus archiepiscopus sedit 646-657 ,
Libellus carminum [101] Isidorus Hispalensis episcopus n. 560 ca., m. 4-4-636 ,
Versus Iulianus Toletanus archiepiscopus n. 642, m. 6-3-690 ,
Ars grammatica, poetica et rhetorica (?) (Partes grammaticae artis quot sunt... ) Micon Centulensis monachus m. post 853 ,
Opus prosodiacum Persius, Fortleben ,
Saturae Petrus Pisanus diaconus n. 744 ca., m. ante 799 ,
Ars grammatica [tres recensiones] (Hoc opus, exiguo quod cernis tramite, lector, iam Petrus domini facit amore sui... De nomine Donatus dicit... Sciendum est quid sit oratio vel quare dicatur oratio aut quibus modis dicatur oratio aut quot sint orationis genera... Donatus dicit de octo partibus orationis. Dicit Donatus: Partes orationis sunt octo... Sciendum est quid est oratio vel quare dicatur oratio aut quibus modis dicatur oratio aut quot sint genera orationis... ) Sisebutus Visigothorum rex regnavit 612-621 ,
Carmen de eclipsibus solis et lunae Wigbodus fl. 780/799 ca. ,
Commentarium in Octateuchum Manoscritti
Bamberg, Staatsbibliothek, Patr. 61 (HJ.IV.15) Bern, Burgerbibliothek, F. 219 Bruxelles, KBR (olim Bibliothèque Royale «Albert Ier»), 8860-67 (1351) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 276 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 215 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 255 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 1260 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 7803 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 1469 Einsiedeln, Stiftsbibliothek, 32 (Msc. 1060; 4. Nr. 4) Erfurt, Universitätsbibliothek Erfurt, Dep. Erf., CA 2° 10 Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Karlsruhe 339 Köln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibliothek, 83 II (Darmst. 2084) Krivoklát, Krivoklásta Knihovna (Zámecká Knihovna), I.D.31 Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 2° 111 Leiden, Bibliotheek der Universiteit, Voss. lat. 4° 18 Leipzig, Universitätsbibliothek, Rep. I. 74 4° Lleida/Lérida, Arxiu Capitular de la Catedral, Roda Rc-0019 (Roda 2) London, British Library, Harley 2685 Milano, Biblioteca Ambrosiana, C 74 sup. München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14300 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 807 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 16128 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6649 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 4860 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2772 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8093 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2832 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8071 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 7540 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 6413 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 7533 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2773 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 397 Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 855 Zürich, Zentralbibliothek, C 78 (olim 451; cat. 109)
Leggi saggio
Scheda N: 39 - 4985
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-poesía-visigótica-y-época-carolingia/717697
Paulo Farmhouse Alberto The Text of the «Hexameron» and the «Libellus» of Eugenius of Toledo in the Time of Charlemagne (Leipzig 48 and Silos fragm. visig. 18) Euphrosyne 26 (1998) 177-89
Abstract
El ms. 48 de la Stadtbibliothek de Leipzig, emparentado en cierto grado con el fragmento visigótico 18 de Silos, y el ejemplar de que dispuso Wigbodo muestran una difusión del
Hexameron y el
Libellus independiente de la de Lyon por algunos scriptoria carolingios.
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 20 - 1256
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-the-text-of-the-hexameron-and-the-libellus-of-eug/340036
*
Jennifer Awes-Freeman The Ashburnham Pentateuch and Its Contexts. The Trinity in Late Antiquity and the Early Middle Ages Woodbridge, The Boydell Press 2022 (ISBN 978-1783276844) pp. XI-219 tavv. (Boydell Studies in Medieval Art and Architecture 25)ISBN: 978-1783276844
Abstract
Il Pentateuco Ashburnham (Paris, BNF, n.a. lat. 2334) è un codice miniato del VI secolo prodotto in area mediterranea, forse in Italia. L'immagine con la quale si apre il manoscritto al f. 1v rappresenta Dio, ripetuto quattro volte, nell'atto della creazione: essa non corrisponde alla versione originale in cui ciascuna figura del Padre era affiancata dal Figlio, e in un caso anche dallo Spirito Santo come uomo alato, ma è il risultato di modifiche apportate all'inizio del IX secolo per oscurare il disegno del VI secolo, la cui raffigurazione antropomorfa della trinità non era più considerata accettabile. Il volume, aperto da un'introduzione in cui l'A. descrive la questione esplora il contesto teologico e iconografico in cui fu prodotta la prima miniatura e i mutamenti che occorsero in epoca carolingia e che portarono alla sua modifica. Nel primo capitolo presenta le principali controversie teologiche tardoantiche sulla trinità fornendo un'interpretazione anti-ariana della raffigurazione originaria. Nel secondo espone le diverse rappresentazioni di Dio nel codice e nel contesto più ampio dell'iconografia tardoantica, concludendo che la trinità antropomorfa del manoscritto, pur avendo alcuni precedenti nell'arte funeraria del IV secolo, è un
unicum per quanto riguarda il VI. Nel terzo capitolo l'A. esamina le immagini della creazione e della trinità di età carolingia e osserva che esse sono coerenti con le posizioni prevalenti nel dibattito teologico contemporaneo che insistevano sull'unità indivisibile e incorporea della trinità (l'A. passa in rassegna le idee adozioniste di Elipando di Toledo,
Epistola Migetio e
Symbolus fidei , e Felice di Urgell,
Confessio de fide catholica , e quelle di Alcuino,
De fide sanctae et individuae trinitatis ,
Adversus Felicem Urgellitanum episcopum e
Liber contra haeresim Felicis , di Godescalco di Orbais,
De trinitate , e di Incmaro di Reims,
De una et non trina deitate ) e con le descrizioni della creazione che si leggono nei commenti esegetici al Genesi (Alcuino, Rabano Mauro e Vigbodo). Il quarto capitolo è dedicato alla «teologia dell'immagine» teorizzata nell'
Opus Caroli regis contra synodum di Teodolfo di Orléans; il suo pensiero sulla superiorità del testo rispetto all'immagine si riflette nei manoscritti biblici da lui commissionati, che non hanno illustrazioni, e permette di comprendere il clima in cui operò il revisore che intervenne sulle figure del Pentateuco Ashburnham (l'ipotesi che dietro alle modifiche vi fosse proprio Teodolfo è percorsa e poi esclusa dall'A.); in chiusura sono prese in considerazione le posizioni iconoclaste, più estreme, di Claudio di Torino,
Apologeticum atque rescriptum adversum Theutmirum abbatem , e le risposte di Giona di Orléans,
De cultu imaginum , e Dungal di Pavia,
Responsa contra perversas Claudii Taurinensis episcopi sententias . Il quinto capitolo prende in esame le alterazioni operate all'inizio del IX secolo, forse a Tours, sulle figure antropomorfe della prima miniatura del Pentateuco, anche in rapporto alle didascalie che invece non furono toccate. Nelle conclusioni l'A. propone e discute alcune possibili spiegazioni alla base degli interventi sul codice: ragioni di ordine teologico (anti-adozionismo, adozionismo, anti-manicheismo, influenza dei monoteismi ebraico e islamico), intenzioni politiche (associazione della figura di Dio a quella dell'imperatore in quanto suo vicario terreno) e considerazioni iconografiche (influenza delle raffigurazioni contemporanee o delle teorizzazioni sul ruolo delle immagini). Alle conclusioni segue un'appendice sulla possibile influenza esercitata dal Pentateuco Ashburnham su rappresentazioni successive (in altri codici e negli affreschi della chiesa di San Giuliano a Tours) e sulla storia recente del manoscritto, dal furto di Guglielmo Libri al suo ritorno in Francia. Chiudono il volume una bibliografia e un indice dei nomi. Sono discusse inoltre raffigurazioni di Dio, della trinità e della creazione presenti in diversi manoscritti biblici tra cui: Amiens, BM, 18 (Salterio di Corbie); Autun, BM, S 2 (3) (Evangeliario di Gundoino); Vat. Pal. lat. 834; Firenze, Laurenziana, Amiat. 1 («Codex Amiatinus»); Plut. 1.56 (Evangeliario di Rabbula); London, BL, Add. 10546 (Bibbia di Moutier-Grandval) e Add. 34890 (Evangeliario di Grimbaldo); Cotton Otho B. VI (Genesi Cotton); München, BSB, Clm 14000 («Codex aureus»); Paris, BNF, lat. 1 (prima Bibbia di Carlo il Calvo), lat. 1152 (Salterio di Carlo il Calvo), lat. 8850 (Evangeliario di Saint Médard di Soissons) e lat. 9380 (Bibbia di Teodulfo di Orléans); Roma, San Paolo fuori le Mura, s.n. (Bibbia carolingia); Stuttgart, Württembergische Landesbibl., Bibl. 2° 23 (Salterio di Stoccarda); Utrecht, Bibl. der Rijksuniversiteit, 32 (Salterio di Utrecht); Wien, ÖNB, Theol. gr. 31 (Genesi di Vienna). Recensione di Catherine E. Karkov in «The Medieval Review» (2022) 22.12.06. (Davide Obili)
Riduci
Argomenti e indici Pentateuchus, Biblia sacra, FORTLEBEN Adozianisti, Eresie e movimenti ereticali Biblia sacra, FORTLEBEN Evangelia, Biblia sacra, FORTLEBEN Iconografia Karolus II Calvus imperator n. 13-6-823, m. 6-10-877 Libri Carolini Psalteria, Libri liturgici Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Adversus Felicem Urgellitanum episcopum Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De fide sanctae et individuae trinitatis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Liber contra haeresim Felicis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Libri Carolini (?) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Quaestiones in Genesim ad litteram per interrogationes et responsiones Claudius Taurinensis episcopus v. 811, m. 827 ca. ,
Apologeticum atque rescriptum adversum Theutmirum abbatem [fragmentum] Dungalus fl. 800-827, m. 827 ,
Responsa contra perversas Claudii Taurinensis episcopi sententias Elipandus Toletanus archiepiscopus n. 716/717, m. 800 ca. ,
Epistola Migetio haeretico directa (Epistolam tuam modulo libellari abtatam, de tumulo cordis tui orrifico exortam... ) Elipandus Toletanus archiepiscopus n. 716/717, m. 800 ca. ,
Simbolus fidei Elipandianae (Ego Elipandus, Toletane sedis arciepiscopus, cum omnibus mihi consentientibus credo trinitatem Patris et Filii et Spiritus sancti in una deitatis essentia atque natura... ) Felix Urgellensis episcopus v. 780, m. 818 ,
Epistola ad clericos Urgellitanae ecclesiae (In Dei nomine, Felix, olim indignus episcopus, domnis in Christo fratribus Emani, presbitero. De caetero ad agnitionem vestram... ) Godeschalcus Orbacensis monachus n. 805/808, m. 30-10-866/870 ,
De trinitate Hincmarus Remensis archiepiscopus n. 806 ca., m. 21-12-882 ,
De una et non trina deitate [a. 860-861] (Hincmarus nomine non merito Rhemorum episcopus... Diu est quod quidam occasione accepta de finalitate hymni... Quisquis est ille qui dicit quod nequaquam Deitas trina dici catholice possit... Hactenus haereseos abhinc suae inchoationis verba sunt Gothescalci... ) Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 ,
Commentarium in Genesim [una cum epistola praefatoria ad Frechulfum ] (Magnorum virorum conamen antiquitus fuit, ut invicem scribendo sua provocarent studia et exercerent ingenia In principio creavit - Plurima super rerum natura Graecorum philosophi disputarunt. Sed nullus apud eos sermo fixus habetur et stabilis, priore semper a sequente deiecto) Ionas Aurelianensis episcopus n. 780 ca., m. 842/843 ,
De cultu imaginum Theodulphus Aurelianensis episcopus n. 760 ca., m. 821 ,
Emendatio Veteris Novique Testamenti Wigbodus fl. 780/799 ca. ,
Commentarium in Octateuchum
Luoghi: Corbie Italia Moutier-Grandval/Münster-Granfelden Soissons Tours
Manoscritti
Amiens, Bibliothèque Centrale Louis Aragon (olim Bibliothèque Municipale), 18 Autun, Bibliothèque Bussy-Rabutin (Bibliothèque Municipale), S 2 (3) «Evangiles de Gundohinus» Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 834 Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Amiat. 1 «Codex Amiatinus» Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 1.56 London, British Library, Add. 10546 London, British Library, Add. 34890 London, British Library, Cotton Otho B. VI München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14000 «Codex aureus» Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 9380 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8850 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 1 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 1152 Paris, Bibliothèque Nationale de France, n.a. lat. 2334 Roma, Biblioteca dell'Abbazia di San Paolo fuori le Mura, s.n. «Bibbia carolingia» Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Bibl. 2° 23 «Stuttgarter Bilderpsalter» Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Hs. 32 (Eccl. 484) «Salterio di Utrecht» Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Theol. gr. 31 Risorse esterne collegate The Medieval Review 2022
Scheda N: 44 - 3553
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-the-ashburnham-pentateuch-and-its-contexts-the-tr/803361
Kari Elisabeth Børresen Imago Dei, privilège masculin? Interprétation augustinienne et pseudo-augustinienne de Gen. 1,27 et 1 Cor. 11,7 in Miscellanea di studi agostiniani in onore di P. Agostino Trapè O.S.A. Roma, OSA-Institutum Patristicum Augustinianum 1985 =Augustinianum 25 (1985) 213-34
Abstract
La femme a-t-elle été créée à l'image de Dieu? Analyse des réponses données par Augustin et un grand nombre d'auteurs médiévaux: Bède, Wigbod, Haimon d'Auxerre, Raban Maur, Angélome de Luxeuil, Atton de Verceil, Lanfranc, Hervé du Bourg-Dieu, Pierre Lombard. P. Le Boeuf en «Revue des études augustiniennes» 32 (1986) 354-5 regrette que l'A. n'ait pas retenu Jean Scot. Attraverso l'analisi dell'esegesi dell'Ambrosiaster e di Agostino, e dell'uso che di queste due
auctoritates viene fatto dall'VIII al XII sec., l'A. individua come l'esclusione della donna dal privilegio dell'
imago Dei , sancita dal
Decretum Gratiani , risalga all'interpretazione che nell'Ambrosiaster è data di 1
Cor. 11,7 e non anche ad Agostino, come invece riteneva il canonista Ivo di Chartres
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Augustinus Aurelius, Fortleben Ambrosiaster, Fortleben Angelomus Luxoviensis monachus m. 855 ca. Atto Vercellensis episcopus n. 885 ca., m. ante 964 Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 Epistolae Pauli, Biblia sacra, FORTLEBEN Gratianus n. saec. XI ex., m. ante 1159 Haimo Autissiodorensis monachus m. 865/866 Hervaeus Burgidolensis monachus n. 1075 ca., m. 1149/1150 Hrabanus Maurus n. 780 ca., m. 4-2-856 Iohannes Scottus Eriugena n. 810 ca., m. post 877 Ivo Carnotensis episcopus v. 1091, m. 1116 Lanfrancus Cantuariensis archiepiscopus n. 1010 ca., m. 28-5-1089 Pentateuchus, Biblia sacra, FORTLEBEN Petrus Lombardus n. 1095/1100, m. 1160 Wigbodus fl. 780/799 ca. Scheda N: 8 - 2762; 9 - 2264
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-imago-dei-privilège-masculin-interprétation-augus/385833
*
John J. Contreni Carolingian Biblical Culture in Iohannes Scottus Eriugena. The Bible and Hermeneutics. Proceedings of the Ninth International Colloquium of the Society for the Promotion of Eriugenian Studies Held at Leuven and Louvain-la-Neuve, June 7-10, 1995 cur. Gerd Van Riel - Carlos Steel - James McEvoy , Leuven, Leuven University Press 1996 (De Wulf-Mansion Centre. Ancient and Medieval Philosophy. Series 1. 20) pp. XXII-408, 1-23
Abstract
L'A. sottolinea come uno degli effetti principali della riforma carolingia sia stato quello di promuovere un'approfondita conoscenza del testo sacro, da cui scaturisce, tra IX e X sec., una produzione esegetica estremamente più ricca rispetto a quella dei due secc. precedenti. In proposito l'A. offre una panoramica sulla cultura biblica di età carolingia, dalle opere a carattere programmatico e propedeutico (il
De institutione clericorum di Rabano Mauro, la
Notatio de illustribus viris di Notkero) alle diverse scuole esegetiche che si affermano una dopo l'altra, per cui si va dalle raccolte antologiche di commenti patristici, via via sempre più esaurienti (Wigbodo, Rabano Mauro) alla rielaborazione di tali raccolte (Angelomo, Aimone), fino alla creazione di un'esegesi spirituale e innovativa (Pascasio Radberto, Scoto Eriugena). (Francesco Stella)
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 19 - 4038; 20 - 4355
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-carolingian-biblical-culture/325857
Francesca Sara D'Imperio Testi alcuiniani e miscellanee carolinge. L'esempio del «corpus» di Isanberto (mss. München, Clm 14614, 14143, 13581, 14391, e Wien, ÖNB, lat. 966) FilMed 19 (2012) 75-95
Abstract
Dei cinque mss. (München, BSB, Clm 13581, Clm 14143, Clm 14391, Clm 14614 e Wien, ÖNB, 966) che B. Bischoff riconobbe come idiografi del monaco fuldense Isamberto, tre (Clm 13581, 14614 e Wien 966) presentano caratteristiche comuni: la ripetizione delle stesse opere (testi alcuiniani o pseudo-alcuiniani, estratti dal
De trinitate di Agostino), il taglio scolastico delle miscellanee (
excerpta , epitomi, florilegi), la presenza di opere organizzate per domande e risposte (
Quaestiones in Genesim e
De trinitate et ad Fredegisum quaestiones di Alcuino, la
Disputatio puerorum e il commento all'Apocalisse di dubbia attribuzione alcuiniana, l'
Antikeimenon di Giuliano da Toledo, il
Libellus responsionum e i
Dialogi di Gregorio Magno, le
Quaestiones in Octateucum di Vigbodo, le
Conlationes di Giovanni Cassiano). Questa organizzazione interna evidenzierebbe un uso manualistico dei mss. o di promemoria per l'insegnamento
Riduci
Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 Augustinus Cantuariensis episcopus fl. 596-602, m. 27-5-604/605 Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De trinitate ad Fredegisum quaestiones XXVIII (Desiderantissimo filio Fredegiso, Albinus salutem... Placuit prudentiae vestrae, fili carissime, aliquas praeponere mihi ad solvendas de sancta Trinitate quaestiones... Quomodo Deus vere sit unitas et vere trinitas?... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Disputatio puerorum per interrogationes et responsiones (?) (Interrogatio. Et quia humana fragilitas nec audet, nec potest aliunde exordium sumere rationis... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Expositio Apocalypsis (?) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Quaestiones in Genesim ad litteram per interrogationes et responsiones Augustinus Aurelius, Fortleben ,
De trinitate Cassianus Iohannes, Fortleben ,
Conlationes (Cum ergo universitatis Deum ac Dominum Patrem nostrum esse voce propria confiteamur, profecto de conditione servili... ) Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Dialogorum libri IV Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 ,
Rescriptum beati Gregorii ad Augustinum episcopum (?) (Inter cetera et ad locum: Per dilectissimos filios meos Laurentium presbyterum et Petrum... Primo etenim capitulo requisisti ut tibi liber unus transmitti... Interrogatio. De episcopis qualiter cum su Iulianus Toletanus archiepiscopus n. 642, m. 6-3-690 ,
Antikeimenon libri duo (Interrogatio. Cum in Genesi septem primi dies legantur, per quos deus universam creationem perfecit... ) Wigbodus fl. 780/799 ca. ,
Commentarium in Octateuchum
Manoscritti
München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 13581 (Rat. Dom. 181) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14614 (Em. F 117) München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14143 München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14391 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 966 (Theol. 331) Scheda N: 36 - 168
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-testi-alcuiniani-e-miscellanee-carolinge-l-esempi/671427
*
Douglas Dales Alcuin. Theology and Thought Cambridge, J. Clarke 2013 pp. 357
Abstract
Studio complessivo sulla figura di Alcuino di York. L'A. prende in esame il suo pensiero e le sue opere, nonchè il ruolo politico all'interno della corte di Carlo Magno. Il volume è suddiviso in sette parti, corrispondenti ciascuna agli altrettanti nuclei tematici attorno a cui ruota la multiforme attività di Alcuino. Nella prima sezione («Alcuin's Formation and Reputation» pp. 19-58) si analizzano: la figura di Alcuino come erede della tradizione culturale anglosassone e, in particolare, di Beda; la sua formazione nel monastero di York sotto la guida dell'arcivescovo Egberto di York e del suo successore Etelberto; la sua importanza all'interno della cerchia culturale di Carlo Magno, in particolare l'influenza esercitata sul suo pensiero dagli studi biblici di Vigbodo (commento sui Vangeli) e da quelli grammaticali di Pietro da Pisa e il suo rapporto con altri intellettuali palatini (ad esempio Paolo Diacono e Teodulfo d'Orléans); l'apporto di Alcuino alla redazione dei
Libri Carolini (Paris, Arsenal, 663) nel contesto della controversia teologica sulle immagini. La seconda sezione («The Adoptionist Crisis» pp. 59-111) è, invece, dedicata allo studio della lotta ingaggiata da Alcuino contro l'eresia adozionista di Elipando da Toledo e Felice di Urgell e, in tale prospettiva, viene fatto riferimento ai testi più significativi come il
Liber contra haeresim Felicis , l'
Adversus Felicem , l'
Adversus Elipandum , mentre più approfonditamente è analizzato il
De fide . La terza parte («Mission, Episcopacy and Monarchy» pp. 112-48) si sofferma in primo luogo sulla figura di Alcuino come fautore della missione di conversione dei popoli pagani in quanto base ideologica legittimante le conquiste franche e, in tale ottica, vengono prese in esame le opere agiografiche di Alcuino riguardanti proprio la vita di tre santi missionari (la
Vita sancti Willibrordi , la
Vita sancti Vedasti , la
Vita sancti Richarii ); in secondo luogo prende in considerazione i rapporti intessuti con vescovi inglesi e continentali che affiorano dal suo epistolario, tratti dai codici Vat. Reg. lat. 69; El Escorial. Real Bibl., b.IV.17; Paris, BNF, lat. 2847 e lat. 5577; Wien ÖNB, 795 e 808); in terzo luogo, infine, esamina il contributo di Alcuino all'elaborazione dell'ideologia di
regalitas come
ministerium Deo ordinatum ; un breve approfondimento è dedicato alla
Disputatio de rhetorica et de virtutibus . La quarta parte («The Bible» pp. 149-70) è incentrata sullo studio alcuiniano della Bibbia: un capitolo è dedicato allo sviluppo dello scriptorium di Tours, monastero di cui Alcuino fu designato abate da Carlo nel 796, mentre altri due analizzano gli studi esegetici di Alcuino rispettivamente sul Vecchio e sul Nuovo Testamento, in particolare le
Quaestiones in Genesim ad litteram , il
Compendium in Canticum Canticorum e l'
Expositio in Iohannis Evangelium . Nella quinta («Prayer» pp. 171-92) l'A. studia gli scritti liturgici alcuiniani; il suo pensiero sul concetto di penitenza; l'apporto di Alcuino alla riforma liturgica promossa dal potere regio; riguardo a queste tematiche accenna al
De psalmorum usu liber , al
De virtutibus et vitiis e alla
Confessio peccatorum . La sesta parte («Education» pp. 193-219) si sofferma sulla figura di Alcuino come
magister tanto nella
scientia quanto nella
sapientia , investigando alcuni testi fra i quali il
De dialectica , il
De animae ratione , le
Propositiones ad acuendos iuvenes , l'
Ars grammatica , il
De orthographia e il
De dialectica . L'ultima sezione («Poetry» pp. 220-44), infine, verte sull'esame di Alcuino come poeta: vi si tratta dell'imponente corpus delle sue poesie e del ruolo rivestito dall'
amicitia monastica all'interno della produzione poetica dedicata ad amici e discepoli, sottolineando le riprese da Boezio (
Consolatio Philosophiae ) e Virgilio (
Eneide e
Georgiche ). Il volume è corredato da quattro appendici (contenenti rispettivamente l'elenco degli autori e delle loro opere presenti nella biblioteca di York, una cronologia dell'adozionismo, l'elenco delle lettere di Alcuino sulla disputa adozionista e il testo del Credo inviato a Elipando e ai vescovi spagnoli; MGH Conc. 2, 1 pp. 158-64), da una bibliografia (pp. 322-50), da un indice generale e dagli indici delle principali opere di Alcuino e dei manoscritti. (Roberta Ciocca)
Riduci
Argomenti e indici Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 Adozianisti, Eresie e movimenti ereticali Æthelbertus Eboracensis archiepiscopus fl. ante 19-11-766, m. 8-11-781/782 Beda Venerabilis n. 672/673 ca., m. 26-5-735 Credo, Ordo missae, Forme liturgiche Egbertus Eboracensis archiepiscopus m. 19-11-766 Elipandus Toletanus archiepiscopus n. 716/717, m. 800 ca. Felix Urgellensis episcopus v. 780, m. 818 Karolus Magnus rex n. 742, m. 28-1-814 Libri Carolini Petrus Pisanus diaconus n. 744 ca., m. ante 799 Propositiones ad acuendos iuvenes cum solutionibus Richarius Centulensis abbas m. saec. VII med. Theodulphus Aurelianensis episcopus n. 760 ca., m. 821 Tours, Biblioteche Vedastes (al. Vedastus) Atrebatensis episcopus Willibrordus Traiectensis episcopus n. 658, m. 739 York, Biblioteche Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Adversus Elipandum Toletanum Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Adversus Felicem Urgellitanum episcopum Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Ars grammatica Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Carmina Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Compendium in Canticum Canticorum (Vox Synagogae - Osculetur me osculo oris sui. Tangat me dulcedine praesentiae suae, quam saepius a prophetis promissam audivi) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Confessio peccatorum pura Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De animae ratione liber ad Eulaliam virginem Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De dialectica (Me lege, qui veterum cupias cognoscere sensus... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De fide sanctae et individuae trinitatis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De orthographia Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De psalmorum usu liber Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
De virtutibus et vitiis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Disputatio de rhetorica et de virtutibus Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Epistolae Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Expositio in Iohannis Evangelium Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Liber contra haeresim Felicis Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Propositiones ad acuendos iuvenes cum solutionibus (?) (Limax fuit ab hirundine invitatus ad prandium infra leuvam unam. In die autem non potuit plus quam unam unciam pedis ambulare... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Quaestiones in Genesim ad litteram per interrogationes et responsiones Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Vita sancti Richarii Centulensis confessoris (Domino semper venerabili semperque desiderabili, piissimo sanctae ecclesiae tutori, gratia Dei semper Augusto Karolo, vestrae salutis perpes amicus Albinus... Remorante vestrae excellentiae pietate in loco sancto et merito venerabili Centulo, cum et ego vestrae gloriae servus... Temporibus gloriosissimi regis Francorum Dagoberti, qui et saeculari potestate praeclarus et christiana religione nobilis effulsit... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Vita sancti Vedasti Atrebatensis episcopi (Dulcissimo dilectionis filio Radoni abbati humilis levita Albinus salutem... Dilectionis vestrae venerabile secutus praeceptum, vitam sancti Vedasti, patris vestri et intercessoris nostri, emendare studui... Postquam Deus et dominus noster Iesus Christus ovem quaerere perditam de caelis in hunc mundum per virginale venerat uterum... ) Alcuinus n. 730/735, m. 19-5-804 ,
Vita sancti Willibrordi Traiectensis episcopi (Domino eximio, venerabili atque laudabili Beornraedo archiepiscopo, humilis levita Alcuine salutem... Delatis ad nos vestrae excellentiae litteris, in quibus vestrum agnoscens in Domino studium et diuturnam in lege eius meditationem... Fuit in Brittannia insula, provintia Northanhumbrana, quidam pater familias genere Saxo et nomine Wilgils, religiosam in Christo cum coniuge et omni domu sua, sicut post signis patefactum est, vitam agens... ) Boethius n. 480 ca., m. 524 ,
Consolatio Philosophiae Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Historia Langobardorum Paulus Diaconus n. 720/730, m. 797 ca. ,
Historia Romana Vergilius poeta, Fortleben ,
Aeneis Vergilius poeta, Fortleben ,
Georgica Wigbodus fl. 780/799 ca. ,
Commentarium in Evangelia
Manoscritti
Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 69 El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo de El Escorial, b.IV.17 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 2847 Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 5577 Paris, Bibliothèque Nationale de France. Bibliothèque de l'Arsenal, 663 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 795 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 808 Scheda N: 35 - 186
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-alcuin-theology-and-thought/640743
Lukas Julius Dorfbauer Beiträge zur Überlieferung von Wigbods Evangelienkommentar RB 123 (2013) 13-33
Abstract
Analisi della trasmissione manoscritta del commento di Vigbodo ai Vangeli, ancora inedito; l'A. dimostra che si possono ipotizzare due famiglie, una costituita dai mss. A (Karlsruhe, BLB, Aug. Perg. 191, s. IX) e B (Bruxelles, BR, 8654-72 del IX sec.) e una da R (München, BSB, clm 14426), che sembra più fedele all'archetipo. Nessun testimone trasmette la versione definitiva dell'autore e verosimilmente sia l'archetipo sia la famiglia a rappresentata da A e B conducono al «laboratorio» di Vigbodo. L'A. segnala anche un ms. perduto e sinora non considerato, registrato in un catalogo di St.-Vaast del XI secolo, che potrebbe essere stato in rapporto col codice B, attestato anche nella vicina St.-Omer, anche se non ci sono elementi per sostenere che si identifichi con B.
Riduci
Argomenti e indici Manoscritti
Scheda N: 35 - 4121
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-beiträge-zur-überlieferung-von-wigbods-evangelien/652764
Lukas Julius Dorfbauer Beiträge zur Überlieferung von Wigbods Evangelienkommentar RB 19 (2012) 1-7Recensioni e segnalazioni
Argomenti e indici Scheda N: 36 - 4320
Permalink: http://www.mirabileweb.it/mel/-beiträge-zur-überlieferung-von-wigbods-evangelien/671429