Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Pl. 17.34
Dialogi di Gregorio Magno, con due vite di san Furseo e la Visio Wettini
sec. XII
I. ff. 1-148v - Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 , Dialogorum libri IV (= BHL 6542)
Incipit liber primus dialogorum beati Gregorii papesegni d'uso Lungo l'intera opera sono apposti notabilia marginali coevi e note più recenti di contenuto e commento, che ritornano anche nella prima delle due vite di Furseo e nella Visio Wettini . prol., tabula prol. inc. Quodam die nimis quorundam secularium tumultibus depressus - expl. Seniorum valde venerabilium didici relatione quod narro inc. Venantii quondam patricii in Samnie partibus villa fuit - expl. salutari hostia post mortem non indigebimus, si ante mortem Deo hostiam ipsi fuerimus tit. finale Explicit liber quartus dialogorum sancti Gregorii papeBenedictus Casinensis abbas m. 543 , Bonifatius Ferentinus episcopus saec. VI , Constantius Anconae conf. , Constantius Aquinensis episcopus saec. VI , Datius Mediolanensis ep. , Eleutherius Spoletanus abbas m. 560 , Equitius in ltalia abbas n. 480/490, m. ante 571 , Eutychius et Florentius apud Nursiam monachi m. ca. 550 e 547 , Fortunatus Tudertinus episcopus , Frigdianus (al. Fridianus, Frigidianus, Frigianus) Lucensis episcopus m. 18-3-588 , Galla Romae vidua monialis , Herculanus (Herculianus) Perusinus episcopus et martyr , Hermenegildus rex, in Hispania martyr , Honoratus Fundanus abb. , Isaac Spoletanus abb. , Marcellinus Anconitanus ep. , Martinus in Montemarsico eremita m. ca. 580 , Mennas in Samnio erem. , Nonnosus in Monte Soractis conf. : Vitaenote A causa della perdita del primo foglio, l'inizio viene ripristinato su un foglio di restauro, senza però la tabula dei capitoli del primo libro che doveva esservi in origine (compare infatti regolarmente negli altri tre). Cfr. anche, per i singoli santi, BHL 1102, 1394, 1933, 1934, 2101, 2454, 2577, 2791, 3088, 3173, 3234, 3822, 3850, 3980, 4475, 5224, 5601, 5925, 6247.
II. ff. 149-161 - Vita sancti Fursei Latiniacensis abb. (= BHL 3209)
Vita sancti Furseisegni d'uso Segnalazioni marginali dei passaggi più importanti. inc. Fuit vir vite venerabilis Furseus nomine nobilis quidem genere - expl. clarescunt divinis virtutibus, adiuvante Domino nostro Iesu Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat in saecula saeculorum Furseus Latiniacensis abbas : Vita
III. ff. 161-167v - Vita sancti Fursei Latiniacensis abb. (= BHL 3213)
prol.prol. inc. Rem actam atque gestam, fratres dilectissimi - expl. non reliquit post tergum inc. Pius itaque antistes Furseus largus et humilis - expl. sanctus vero Dei Eligius diligenter fabricavit manibus venerabilis sancti Fursei sepulcrum, ubi prestantur beneficia orationis eius, prestante Domino nostro Iesu Christo qui vivit et regnat in saecula saeculorum Furseus Latiniacensis abbas : Vita
IV. ff. 167v-176 - Heito Augiensis abbas n. 762/763, m. 17-03-836 , Visio Wettini Visio habita 3 Novembris 824 a Wettino monacho: e narratione Heitonis nostri pendet carmen, eiusdem tituli, auctore Walafrido Strabone
bibliografia
Bandini, Catalogus , I , 359-60
Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Pl. 17.35
sec. XIII; Lorenzo da Castello canonico
I. ff. 1-15v - Gregorius I papa n. 540 ca., m. 604 , Dialogorum libri IV , lib. IV capp. 1-40 (= BHL 6542)
inc. Postquam de paradisi gaudiis culpa exigente pulsus est primus humani generis parens - expl. quibusdam vero contingere ad edificationem audientium solet; nam idem de quo in Homeliis note Il testo si arresta con le prime righe del cap. 40 (p. 292 ll. 6-7 nell'edizione Moricca), mentre resta vuoto il resto del foglio. Non vi è comunque cambio di fascicolo né di mano nel testo seguente, segno che l'interruzione fu volontaria.
II. ff. 16-19 - Hieronymus Stridonius , Vita sancti Pauli (= BHL 6596)
prol.prol. inc. Inter multos sepe dubitatum est a quo potissimum monachorum eremus habitari cepta sit - expl. nulli homini compertum habetur inc. Sub Decio et Valeriano persecutoribus - expl. multo magis eligeret tunicam Pauli cum meritis eius quam regum purpuras cum regnis suis Paulus Thebaeus primus erem. : Vitanote Il copista anticipa la scansione tra prologo e testo, andando a capo nel mezzo del primo.
III. ff. 19-25v - Evagrius Antiochenus , Vita Antonii abbatis in Thebaide [opus Athanasii Alexandrini ep.; translatio ex graeco] , adbreviatio (= BHL S 609 c)
Prologus Evagrii presbyteri in vita vel obitus sancti Antonii Heremite - Item prologus Athanasii episcopi ad monahps [sic]segni d'uso Una mano corsiva, probabilmente di Bandini stesso, annota nel margine inferiore del f. 25 Auctior est in cod. plut. 19 ; e sul margine superiore del verso Prologus est in cod. 16 plut. 19 , con riferimento alla Vita di Ilarione che segue. prol., ep.ded.
ep. ded. inc. Presbyter Evagrius Innocentio karissimo filio salutem. Ex alia in aliam linguam - expl. alii sillabas aucupentur et litteras, tu quere sententiam prol. inc. Optimum, fratres, iniistis certamen - expl. non patet dignum esse miraculo pro tanti nominis viro inc. Igitur Antonius nobilibus religiosisque parentibus Egipto oriundus - expl. et nemo interim usque ad hunc diem praeter eos ubi sit conditum novit Antonius in Thebaide abbas n. 250 ca., m. 17-1-356 : Vitanote I capitoli I-XIV sono copiati per intero; il XV fino a Quia omni proponenti bonum Deus cooperatur (= PL 73,136A); il XVI a partire da Omnia daemones simulant (ibid., 139C) fino a minantur cuncta nec faciunt (ibid., 139D); quindi il XX da Haec ergo, filioli (ibid., 145A) a nec Danielem percontantem latere potuit inimicus (ibid., 146B); si riprende molto oltre con il cap. LVI (Quis autem finis vitae eius fuerit , ibid. 165D), fino al LVII Aegypti consuetudinem contradixit (ibid., 166B); infine, si riprende con il cap. LVIII (Post menses autem paucos , ibid., 166D) fino a parte del LIX (l'explicit cade alla col. 167D).
IV. ff. 25v-26v - Hieronymus Stridonius , Vita sancti Hilarionis (= BHL 3879)
inc. Hilarion ortus vico Thabata qui circiter quinque milia a Gaza urbe Palestine ad austrum situs est - expl. nec in diebus festis nec in gravissima valitudine solvit ieiunium Hilarion in Palaestina abb. : Vitanote Il testo si interrompe con la fine del cap. 5,7 (escludendone l'ultima frase: cfr. p. 84 ll. 23-24 dell'ed. Bastiaensen).
V. ff. 26v-28 - Hieronymus Stridonius , Vita Malchi (= BHL 5190)
Relatio beati Ieronimi presbyteri captivo Manaho prol.prol. inc. Qui navali prelio dimicaturi sunt ante in portum in tranquillo mari flectunt gubernacula - expl. nunc quod imminet explicemus inc. Maronias triginta ferme millibus ab Antiochia - expl. et hominem Christo dedito posse mori non posse superari Malchus captivus mon. : Vitanote La titolatura, come spesso nel codice, si legge sia nella traccia destinata alla cancellazione, dalla quale si ricava il testo corretto (ossia de captivo monacho ), sia nell'esecuzione del rubricatore incline agli equivoci grafici.
VI. ff. 28-33 - Vita sancti Fursei Latiniacensis abb. (= BHL 3209)
Visio beati Fursei monahiinc. Fuit vir vite venerabilis Furseus nomine nobilis quidem genere sed nobilior fide - expl. ubi etiam recta fide petentibus clarescunt divinis virtutibus, adiuvante Domino nostro Iesu Christo qui vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum Furseus Latiniacensis abbas : Vita
VII. ff. 33-36v - Heito Augiensis abbas n. 762/763, m. 17-03-836 , Visio Wettini Visio habita 3 Novembris 824 a Wettino monacho: e narratione Heitonis nostri pendet carmen, eiusdem tituli, auctore Walafrido Strabone
VIII. ff. 36v-44 - Ephraem Syrus pseudo , Vita Abraham (= BHL 12)
De Abraam santisso [traccia: sanctissimo] et eius nepte prol.prol. inc. Fratres, cupio vobis enarrare conversationem bonam perfecti atque admirabilis viri Abraam - expl. ut eum habitatorem in mentis sue hospitio haberet inc. Hic itaque beatus Abraham habuit parentes valde locupletes - expl. cum omnibus qui placuerunt ante te, quoniam te decet omnis gloria, adoratio et magnificentia trinum et unum Dominum in omnia saecula saeculorum Abraham et Maria in Hellesponto : Vitanote Tra la vita di Abramo e la parte del testo dedicata a Maria il copista va a capo (f. 41), ma non vi è una titolatura specifica.
IX. ff. 44-50v - Sophronius Hierosolymitanus patriarcha n. 550 ca., m. 639 , Vita Mariae Aegyptiacae (= BHL 5417)
Vita vel obitus sancte Marie Egiptiaceinc. Fuit quidam senex in Palestine monasteriis vita et verbo decoratus - expl. et sic plenus dierum atque repletus desiderii sui voluntate de hoc seculo migravit ad Dominum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum Maria Aegyptiaca paenitens : Vita
X. ff. 50v-51 - Vita sanctae Thaidis in Aegypto paenitentis (= BHL S 8012 a/b)
Vita vel obitus beate Thaisiesinc. Fuit quedam meretrix nomine Thaises tante pulchritudinis ut multi propter eam - expl. cum beata Thaise properare gaudentes ut cum ea simul Dominum Iesum Christum glorificemus qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum Thais in Aegypto paenitens : Vitanote Il testo presenta caratteri misti rispetto alle versioni registrate nella BHL: nella parte conclusiva si legge l'explicit del n° 8012 b (migravit a saeculo ) seguito dall'esortazione Ergo et nos propria del n° 8012 a.
XI. ff. 51v-69v - Rufinus Aquileiensis , Historia monachorum translatio ex graeco (= BHL 6524)
note Presenti complessivamente 16 dei capitoli che compongono la raccolta, in un ordine che non rispecchia nessuna delle varianti ricordate nella BHL, e con un'interpolazione finale. 1. ff. 51v-55v , cap. 1 (Giovanni) (= BHL 4329)
inc. Igitur post hospitalitatis officia regressus ad se sedere nos iubet - expl. die ac nocte non potest satiari Iohannes in Aegypto erem. : Vitanote Estratto corrispondente a PL 21,395A-404D, o all'ed. Schulz-Flügel pp. 255 l. 146 - 274 l. 559. 2. ff. 55v-58 , cap. 7 (Apollonio) (= BHL 646)
inc. Vidimus et alium virum sanctum Apollonium nomine apud Thebaidam - expl. et videatis que bona sunt in Ierusalem omnibus diebus vite vestre Apollonius seu Apollo abb. in Thebaide : Vitanote Sono omesse porzioni di testo, precisamente da Habebat ergo hanc magnificam (PL 21,412D o ed. Schulz-Flügel p. 291 l. 97) a et Apollonium prophetam Dei praedicabant (ibid., col. 416A e p. 298 ll. 235-236), e da Comperimus etiam hoc (ibid., col. 416D e p. 300 l. 265) a prius nihil horum viderant (ibid., col. 417A e p. 300 l. 270). 3. f. 58r-v , cap. 8 (Ammone)inc. Que audivimus de Ammone quodam sancto viro - expl. et ipsi eadem facerent signa easdemque virtutes Vitanote Il testo corrisponde al cap. 8 con omissione di un tratto finale (ossia da PL 21,421C o da p. 310 l. 52 dell'ed. Schulz-Flügel). 4. ff. 58v-60v , cap. 9 (Copres)inc. Erat quidam presbiter in ipso heremo habens monasterium Copres nomine - expl. et pro salute hominis et pro beneficiis divinis Vitanote Corrisponde al cap. 9 con omissione del segmento da Alio quoque tempore dum transirem (PL 21,427B o ed. Schulz-Flügel p. 321 l. 217) a crediderunt Salvatori nostro Deo (427C o p. 322 ll. 222-223). 5. ff. 60v-61 , cap. 10 (Siro)tit. De Syroinc. Addebat adhuc etiam hec: Abbas, inquit, Syrus - expl. anima eius abscedens Dominum collaudabat Vita 6. ff. 61-62 , cap. 11 (Eleno) (= BHL 3796)
inc. Fuit et alius vir sanctus Helenus nomine - expl. qui preparavit nobis mensam in deserto Helenus mon. in Aegypto : Vitanote Privo del capoverso finale (= PL 21,431C o ed. Schulz-Flügel p. 331 ll. 97-105). 7. f. 62v , cap. 14 (Eulogio)inc. Vidimus et alium sanctum patrem Eulogium nomine - expl. digni habeamini communione Domini nostri Iesu Christi salvatoris Vita 8. ff. 62v-63 , cap. 15 (Apelle)inc. Vidimus et alium presbyterum in vicina regione nomine Appellen - expl. nonnullis fortasse audientibus vix credibile Vita 9. ff. 63-64v , cap. 16 (Panufzio) (= BHL 6450)
inc. Vidimus et monasterium sancti Paphnutii hominis Dei - expl. hymnum canebant et collaudabant Deum qui regnat in saecula saeculorum Paphnutius Heraclensis in Thebaide abb. : Vita 10. ff. 64v-65 , cap. 17 (monastero di Isidoro)inc. Vidimus apud Thebaidem etiam Hysidori opinatissimum monasterium - expl. ad hoc ipsum recubans spiritum letus emittit Vita 11. f. 65r-v , cap. 19 (Apollonio) (= BHL 6804)
inc. Tradebant seniores horum fuisse quendam persecutionis tempore monachum nomine Apollonium - expl. et vota nostra orationesque complere Philemon, Apollonius et soc. Antinoi in Aegypto mart. : Passio 12. f. 65v , cap. 20 (Dioscoro)inc. Vidimus et alium venerabilem patrem apud Thebaidem Dioscorum nomine - expl. cui anime et spiritus sanitas expetenda est 13. ff. 66v-67v , cap. 28 (Macario Egizio) (= BHL 5093)
inc. Narrabant autem nobis quidam ex fratribus qui ibi erant quod in locis illis duo Macarii - expl. etiam cetera eius opera noscuntur Macarius Aegyptius in Scete abb. : Vitanote Omesso il segmento da Alia quoque minor puella a absque femineae suspicionis obstaculo (= PL 21,451B-452A o ed. Schulz-Flügel, p. 367 ll. 46-57). 14. ff. 66v-67v , cap. 29 (Macario Alessandrino) (= BHL 5096)
inc. Alius vero sanctus Macharius magnificas etiam ipse virtutes consummavit - expl. vel indignitates eum vel merita non laterent Macarius Alexandrinus in Thebaide abb. : Vitanote Omessi i capoversi finali (l'explicit corrisponde a PL 21,452C-455B, o all'ed. Schulz-Flügel a p. 374 ll. 102-103). 15. ff. 67v-68v , cap. 31 (Paolo) (= BHL 6594)
inc. Fuit quidam inter discipulos sancti Antonii Paulus nomine - expl. et statim curatus est rabidus Paulus Novus Constantinopoli mart. : Vita 16. f. 68v , cap. 32 (Piamone) (= BHL p. 995)
inc. Michi autem non videtur dignum etiam eius heremi habitatores - expl. ut solito sanior redderetur Piamon mon. in Aegypto : Vita 17. ff. 68v-69v , lib. VII cap. 24 (= BHL 6527)
tit. Verba seniorum inc. Quidam frater interrogavit senem dicens: Quid faciam quia cogitatio mea non me dimittit - expl. ideoque dico, frater, quia monachus umquam debet quamvis suasus ab aliquo egredi de cella sua note Estratto dalla versione degli apoftegmi attribuita a Pelagio (= PL 73,897C-900A), impaginato come se si trattasse di un altro fra i capitoli dell'Historia monachorum .
XII. ff. 70-84 - Navigatio sancti Brendani (= BHL 1436)
inc. Sanctus Brendanus filius Finloche, nepos Althi, de genere Eogenistagnilen - expl. accepta benedictione sanctus Brendanus recto itinere ad locum suum reversus est Brandanus (Brendanus) Clonfertensis abbas : Vita
bibliografia
San Lorenzo: i documenti e i tesori nascosti , 25; Bandini, Catalogus , I , 360-2; Batlle (ed.), Die 'Adhortationes sanctorum patrum' , 98